در این مقاله از سری مقالات و انیکس به سؤالات شما درباره عملیات بازار باز و تأثیر آن بر اقتصاد به ربان ساده پاسخ می‌دهیم.
عملیات بازار باز چیست؟
عملیات بازار باز یا اصطلاح OMO که مخفف کلمه Open Market Operation است ، برای اولین‌بار در سال ۱۳۸۰ توسط بانک مرکزی و با معامله اوراق بدهی دولتی در قالب عملیات بازار باز در ایران انجام شد. در یک تعریف کلی اقدامات بانک مرکزی برای خریدوفروش اوراق بهادار دولتی را عملیات بازار باز می‌گویند که این عملیات به فعالیت بانک مرکزی اشاره می‌کند. در این عملیات، معامله اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد و خریدوفروش میان بانک مرکزی و بانک‌های مورد تأیید صورت می‌گیرد.
عوامل اصلی دخیل در این معاملات عبارت‌اند از دولت، بانک مرکزی و بانک‌ها و مؤسسات مورد تأیید بانک مرکزی. هم چنین چون اوراق دخیل دولتی هستند، نمی‌شود نقش دولت را در این عملیات نادیده گرفت. در حالت کلی عملیات بازار باز با جذب منابع از بانک‌ها و یا اختصاص منابع به بانک‌ها صورت می‌گیرد.
تعریف ساده عملیات بازار باز
بانک‌ها پس از محاسبات روزانه ممکن است با اختلاف محاسبات مواجه شوند که به‌صورت کسری یا مازاد است. در این شرایط باید مبلغ کسری از بازار بین بانکی و با نرخ سود بانکی استقراض شود که با عنوان وام‌های شبانه شناخته می‌شود. در ادامه بانک مرکزی می‌تواند با معامله در حوزه اوراق قرضه دولتی، نقدینگی را مدیریت و کنترل کند. در ادامه با توضیحات ساده‌تر نقش این عملیات را در کنترل تورم و رشد اقتصادی توضیح می‌دهیم.
- ابتدا شرایطی را باید در نظر بگیریم که بانک‌ها مشکل کمبود منابع دارند. در این شرایط بانک مرکزی اوراق دولتی بانک‌ها را خریده و پول در اختیار بانک‌ها قرار می‌دهد. سپس افزایش منابع بانکی، باعث افزایش عرضه می‌شود و ادامه روند باعث کاهش نرخ بهره شده و در نتیجه آن، رشد اقتصادی افزایش می‌یابد.
- در صورتیکه تورم در اقتصاد کشور وجود داشته باشد، بانک مرکزی وظیفه کاهش حجم پول را بر عهده دارد. در این صورت بانک مرکزی، اوراق دولتی را به بانک‌ها می‌فروشد و در قبال آن از بانک‌ها پول دریافت می‌کند. با ادامه این کار عرضه کاهش‌یافته و نرخ بهره افزایش پیدا می‌کند. انجام این امور می‌تواند منجر به کنترل تورم شود.
ویژگی های اوراق عملیات بازار باز چیست؟
اوراق معامله شونده در بازار باز، برای این که در این فرایند شرکت کنند، باید استانداردهایی را دارا باشند. در عملیات بازار باز ایران، اوراق معامله شونده باید حلال شرعی باشد. از جمله چهار ویژگی مود قبول بانک مرکزی برای این موضوع عبارت‌اند از:
- نقدشوندگی بالا
- سررسید کوتاه‌مدت
- میزان حداقل ریسک
- دارای نرخ بهره مشخص شده
اهداف عملیات بازار باز
تا این قسمت مقاله تا حدودی با اهداف و مزایای عملیات بازار باز بر اقتصاد کشور آشنا شدیم. در این جا یک جمع‌بندی کلی و جامع در این باره ارائه می‌دهیم.
- کنترل تورم
- کنترل نقدینگی سیستم بانکی
- کمک به رشد اقتصادی
- مدیریت چارچوب سیاست‌گذاری به‌صورت غیرمستقیم
- کاهش عرضه پول
- حرکت به سمت نرخ بهره تعیین شده
- نزدیک‌سازی نرخ تورم با نرخ هدف بانک مرکزی
- جلوگیری از کسری بودجه
- کمک به بهبود شرایط اقتصادی
- کاهش نوسان بین‌بانکی
- مدیریت مؤثرتر بر نقدینگی
- کاهش مراجعه به بانک مرکزی
تأثیراتی که عملیات بازار باز بر اقتصاد کشور دارد
در ادامه مقاله برای درک بیشتر شما عزیزان، در رابطه با تأثیر عملیات بازار باز بر اقتصاد کشور، چندین نمونه را آورده‌ایم.
- با کاهش نوسانات و مدیریت، نرخ سود در بازارهای بین‌بانکی باعث کاهش مراجعه به بانک مرکزی شده و زمینه کنترل رشد اولیه برای پول‌سازی فراهم می‌شود.
- با عمیق‌تر شدن بازار اوراق بدهی، تحولی مؤثر در وضعیت شاخص‌های اقتصادی کشور ایفا می‌شود.
- باتوجه‌به تورم بالا در ایران حجم نقدینگی افزایش‌یافته و بازار باز ابزار مناسبی در این شرایط می‌باشد.
- با اجرای این عملیات کنترل نرخ‌ها در سیستم بانکی بهتر صورت می‌پذیرد.
اجرای عملیات بازار باز در ایران
انتشار اوراق مشارکت بانک مرکزی در سال ۱۳۸۰ اولین اقدام برای اجرای عملیات بازار باز در ایران بود. سپس بانک مرکزی بانک‌های عامل انتشار را مشخص کرده و افراد اوراق مشارکت را خریده و طلبکار بانک مرکزی محسوب می‌شدند. در تاریخ‌های معین سود علی‌الحساب توسط بانک مرکزی، پرداخت شده و بانک‌های عامل، آن را بین دارندگان اوراق توزیع می‌کنند و در زمان سررسید، اصل سرمایه به دارندگان بازگردانده می‌شود.
در تاریخ دی ماه سال ۱۳۹۸ بانک مرکزی، اجرای عملیات بازار باز را به طور رسمی اعلام کرد و سازوکار سیاست پولی جدید اجرا شد تا با کمک به نقدینگی، روی نرخ تورم، نرخ‌های بهره و دیگر عوامل اقتصادی تأثیرگذار باشد. اگر این سیاست به‌خوبی پیش برود و اصلاحات هدفمندی در سیستم بانکی کشور اتفاق بیفتد، کشورمان از لحاظ اقتصادی، سیستم بانکداری و کنترل تورم رشد می‌کند.
سخن پایانی با وانیکس
عملیات بازار باز که جزء عملیات پولی غیرمستقیم بانک مرکزی است، مرتبط با اقدامات بانک مرکزی در جهت خریدوفروش اوراق دولتی در بازار آزاد است. مثلاً در شرایطی که ذخایر افزایش یابد، بانک مرکزی اوراق قرضه را فروخته تا از افزایش نقدینگی جلوگیری کند. اما زمانی که ذخایر کاهش یابد، بانک مرکزی اوراق بانک‌ها را می‌خرد و با پول پرداخت شده در ازای آن نقدینگی تزریق می‌کند تا تورم و نرخ سود کنترل شود.
تیم تولید محتوای شرکت تجاری وانیکس قصد دارد با ارائه این مطالب اطلاعات شما را در حوزه اقتصاد بالا برده و سبب رونق تجارت شما شود. در صورت هرگونه سؤال و ابهامی در مورد مسائل تجاری و اقتصادی می‌توانید با مشاوران ما در شرکت وانیکس تماس حاصل نمایید.
