اگر بخواهیم درباره Short selling یک توضیح کلی بدهیم، می‌توان این‌گونه بیان کرد که به کمک فروش تعهدی یا استقراضی، سرمایه‌گذاران می‌توانند از پایین آمدن قیمت سهام نیز سود ببرند. در ادامه با ما همراه باشید تا به مسئله فروش استقراضی چیست و چگونه از آن استفاده می‌شود بیشتر بپردازیم.
معرفی فروش استقراضی یا تعهدی
در بازارهای مالی دنیا، فروش استقراضی یک سازوکار رایج محسوب می‌شود که سرمایه‌گذاران با استفاده از آن، سهام را قرض گرفته یا اقدام به فروش آن در بازار می‌کنند. تحلیل افراد در استفاده از این روش این است که سهم را در آینده با قیمت پایین‌تری خریداری کرده و بازگردانند. در حقیقت، Short selling همان فروش اوراق بهاداری است که مالک آن، فروشنده نیست، بلکه درباره افزایش قیمت‌ها با توجه به پیش‌بینی خود، اوراق بهادار را به دلیل فروش قرض می‌گیرد و در مقابل تعهد می‌کند که پس از فروش، اوراق خریداری شده را به مالک بازگرداند.
این عملیات با سه هدف عمده پوشش ریسک کاهش قیمت سهام، کسب سود در صورت کاهش قیمت و افزایش نقد شوندگی بازار از طریق بازار گردانی انجام می‌شود. در فروش تعهدی، یکی از موارد مهم خریدوفروش بین طرفین این است که شرایط این معاملات باید کاملاً مشخص باشد و هر دو طرف نیز پایبند به تعهدات خود باشند. در فروش استقراضی، سازوکاری که وجود دارد به‌این‌ترتیب است که تعدادی سهم توسط سرمایه‌گذار از کارگزاری قرض می‌شود، سپس سرمایه‌گذار این سهم‌ها را به فروش می‌رساند. پس از مدتی نیز این شخص سهام را خریده و به همان تعدادی که قرض گرفته بود، بازپس می‌دهد.
شایان ذکر است که در این روند قرض و بازپس دادن آن، طبق شرایط و قوانین این کار، مبلغی به عنوان ودیعه، توسط سرمایه‌گذار در اختیار کارگزار قرار داده می‌شود. این کار به این دلیل است در صورتی که پیش‌بینی او در رابطه با کاهش قیمت‌ها تحقق نیافت یا در شرایطی که سرمایه‌گذار قادر نباشد به هر دلیلی سهام را برگرداند، برای کارگزار این امکان باشد که برداشت را از محل حساب ودیعه، انجام دهد.
سهم‌های مناسب برای خریدوفروش استقراضی
بعد از معرفی اینکه فروش استقراضی چیست و چگونه از آن استفاده می‌شود، در ادامه می‌خواهیم به شما آن دسته از شرکت‌های را معرفی کنیم که برای این نوع فروش مناسب‌تر هستند. این شرکت‌ها عبارت‌اند از:
- آن دسته از شرکت‌های کوچکی که سرمایه‌شان توسط سرمایه‌گذاران به‌سرعت دچار افزایش شده است. مخصوصاً آن شرکت‌هایی به‌سختی ارزش آن‌ها تعیین می‌شود.
- در کمپانی‌هایی که برای هر سهم، نسبت قیمت به سود (P/E)، بسیار بالاتر از آن است که بتوان آن را با سرعت رشد توجیه کرد.
- آن دسته از شرکت‌هایی که می‌خواهند به رقابت‌های جدیدی وارد شوند و همچنین شرکت‌هایی که در آن‌ها امور مالی، ضعیف است.
- کمپانی‌های که تمرکزشان فقط بر روی یک محصول خاص است.
مزایای که فروش استقراضی در بورس دارد
استفاده از فروش تعهدی می‌تواند در بازار بورس، موجب افزایش حجم معاملات انجام شده شود و درنتیجه در این بازار، رشد و کارایی بیشتر را در پی خواهد داشت. همچنین افرادی که سهامدار عمده بوده و از سهام خود به‌صورت سالانه سود برداشت می‌کنند، با این روش میزان سود کسب شده خود را می‌توانند افزایش دهند. به طور کلی، خریدوفروش استقراضی موجب تبدیل شدن بازار بورس به بازاری دوطرفه می‌شود که بالا رفتن کیفیت بازار را نیز به همراه دارد.
چگونگی انجام معاملات در فروش استقراضی
در فرایند این نوع فروش، مالک یا شخصی که می‌خواهد به‌صورت فروش تعهدی یا همان قرضی، سهام خود را بفروشد باید در سامانه تأمین، این سهام را قرار دهد. پس از اینکه مالک وارد سامانه شد، باید میزان سهامی که قصد دارد بفروشد را به همراه دوره تنفس مشخص کند.
در این قسمت لازم است توضیح دهیم که دوره تنفس، آن مدت‌زمانی است که در آن مالک حق این را ندارد که برای تسویه نهایی فروش تعهدی، درخواست بدهد. علاوه بر این در این مرحله شخص مشخص می‌کند که آن مقدار وجه به دست آمده از فروش تعهدی، به‌صورت صندوق‌های قابل معامله سرمایه‌گذاری می‌شود یا سپرده بانکی. در آخر نیز توسط مالک، یک نرخ تشویقی تعیین می‌شود که هدف از آن جذب متقاضی برای خرید تعهدی سهام است.
کسی که به‌صورت قرضی، سهام را از مالک خریداری کرده و به فروش می‌رساند، برای خرید مجدد سهام از بازار و بازگرداندن آن به مالک تعهد دارد. ممکن است در فرآیند خرید مجدد، برخلاف انتظار متقاضی، قیمت سهام بالا رفته باشد. مشخص است که در این صورت، متقاضی به خرید سهام با قیمت بالاتر تمایل نشان نمی‌دهد زیرا ضرر می‌کند ولی در همان زمان، مالک سهام خود را می‌خواهد.
به خاطر همین موضوعات هست که شخص باید با دانش و مهارت کافی به معاملات Short selling وارد شود. برای پایبند بودن متقاضی به تعهدات خود در این‌گونه معامله، یک وجه تضمین در نظر گرفته می‌شود. درواقع، وجه تضمین درصد و مقدار معینی از ارزش قرارداد است که در حساب متقاضی باید وجود داشته باشد.
شایان ذکر است که در بورس، تعیین وجه تضمین به‌صورت روزانه است و باید در حساب متقاضی، بخش اعظمی از این مقدار موجود باشد. در غیر این صورت برای متقاضی، بورس مدت‌زمان مشخصی را تعریف می‌کند و شخص باید حساب خود را در آن زمان مشخص شده شارژ کند. پس همان‌طور که اشاره شد، به متقاضی مدت‌زمان مشخصی فرصت داده می‌شود که آن سهامی خریدوفروش شده به‌صورت قرضی را به مالک اصلی سهام بازگرداند.
دلایل مهم استفاده از فروش استقراضی
اگر خاطرتان باشد در بخش مربوط به معرفی Short selling ، یک اشاره کلی به دلایل استفاده از آن داشتیم، اکنون می‌خواهیم این دلایل را به همراه توضیحات مربوط به هر کدام در این قسمت بیاوریم.
این دلایل عبارت‌اند از:
- کسب سود در صورت افت قیمت
سرمایه‌گذار، کاهش قیمت سهم خاصی را در آینده پیش‌بینی کرده و با استفاده از سازوکار فروش تعهدی، قصد می‌کند از کاهش قیمت سهم سود کسب کند؛ به دین منظور وارد بازار شده و از دارنده سهام، آن را قرض گرفته و اقدام به فروش آن در بازار می‌کند.
اگر مطابق انتظار سرمایه‌گذار، قیمت سهم کاهش یابد، سهم توسط سرمایه‌گذار با قیمت کمتری خریداری شده و به مالک اولیه آن بازگردانده می‌شود. در این شرایط است که فرد از اختلاف قیمت خریدوفروش سود می‌برد.
- پوشش ریسک افت قیمت سهام
در این مورد، سهم معینی که در اختیار سهامدار است، به‌منظور اینکه در برابر کاهش قیمت آن سهم در آینده، دور بماند، توسط فرد، به همان تعداد و همان نسخه، به فروش استقراضی در می‌آید؛ بنابراین در صورت کاهش قیمت سهم در آینده، سهامدار می‌تواند بدون اینکه مجبور به فروش سهام خود باشد، زیان ناشی از کاهش قیمت را پوشش دهد.
- بازار گردانی
زمانی که تقاضا برای اوراق بهادار یا سهم خاصی بیش از عرضه باشد، این افزایش تقاضا موجب به وجود آمدن صف خرید می‌شود؛ بنابراین می‌توان از طریق سازوکار Short selling ، با قرض گرفتن سهام و عرضه آن در بازار، افزون بر حل مشکل فزونی تقاضا، کمکی نیز به افزایش نقد شوندگی بازار کرد. این مورد به‌صورت گسترده توسط بازارگردانان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دلایل عاقلانه بودن فروش استقراضی
استفاده از Short selling ، به علت ریسک زیاد و ضررهای ناشی از پیش‌بینی نادرست که ممکن است متوجه سرمایه‌گذار شود، شاید به نظر کار دشواری بیاید. با این حال این روش در صورت پیش‌بینی درست، ممکن است کار عاقلانه‌ای باشد. در ادامه فرصت‌های که در فروش استقراضی پیش روی تاجران است را آورده‌ایم. این فرصت‌ها عبارت‌اند از:
- در فروش تعهدی آن دسته از سرمایه‌گذارانی که در شناسایی و تشخیص کمپانی‌های با قیمت بالا و عملکرد بد (قیمتی بیشتر از ارزش واقعی سهام) در مقایسه با شرکت‌های با قیمت پایین و عملکرد خوب (قیمتی کم‌تر از ارزش واقعی سهام) دارای مهارت بیشتری هستند، موفق خواهند بود.
شایان ذکر است که در طول زمان، میل قیمت سهم به سمت قیمت واقعی آن خواهد بود. همچنین ناگفته نماند که تعداد اندکی از تحلیل‌گران، مهارت اشاره شده در فوق را دارند؛ معمولاً به همین دلیل، تحلیل‌گران و کارگزاران، بیشتر تمرکز خود را بر سهامی می‌دهند که باید آن را بخرند نه بر سهامی که باید آن را به فروش برسانند؛ بنابراین از سوی این افراد، در مورد خرید سهم‌های سودآور، خبرهای خوب بیشتر از خبرهای بد، موردتوجه قرار می‌گیرد.
- توسط بسیاری از مؤسسات، Short selling انجام نمی‌شود، بنابراین فرصت‌های که از این روش بهره‌برداری نشده، در اختیار شما قرار می‌گیرند که می‌توانید از آن‌ها بهره‌مند شوید.
ریسک‌های فروش استقراضی
آن دسته از سهم‌های که هم دارای موضع بلندمدت هستند و هم موضع کوتاه‌مدت، نوسانات کمتری نسبت به سهم‌های دارند که فقط دارای موضع بلندمدت هستند. با این حال آن‌طور که به نظر می‌رسد، Short selling آسان نبوده و همچنین سود زایی اطمینان‌بخشی ندارد. از سوی دیگر ریسک بسیار بالایی نیز دارد.
زیان‌های نامحدودی که از استفاده از روش فروش تعهدی حاصل می‌شوند، ناشی از همین ریسک‌های شناخته‌شده‌ی آن است؛ به‌عنوان نمونه، اگر قیمت سهامی به‌طور مرتب دچار افزایش شود، فرد به‌طور نامحدود، دچار ضرر خواهد شد.
فشار ناگهانی یا short squeeze یکی دیگر از ریسک‌های فروش استقراضی به شمار می‌رود که موجب آسیب‌پذیری فروشندگان می‌شود. نحوه فشار ناگهانی به این صورت است که سرمایه‌گذاران در هنگام افزایش یافتن قیمت سهام، نسبت به خرید آن اقدام می‌کنند. از طرف دیگر، فروشندگان تعهدی نیز جهت پوشش دادن ضررهای خود، سهام خریداری می‌کنند و این موضوع افزایش تقاضا را در پی خواهد داشت.
به‌راحتی قابل پیش‌بینی است که بالا رفتن تقاضا، افزایش قیمت سهام مزبور را به همراه می‌آورد و این موضوع، برای آن کمپانی‌های کوچکی که نقدینگی کمتری دارند، بسیار پرخطر است. حتی در صورتی که قیمت سهام، بیش‌ازاندازه بالا باشد، باز هم امکان ادامه یافتن روند افزایشی وجود داشته و افراد را برای پوشش موضع خود ناگزیر به خرید می‌کند.
برای جلوگیری از زیان، بهتر است سرمایه‌گذاران، محدودیتی برای میزان ضرر و زیان خود، قائل شوند. به‌طور کلی باید بگوییم، Short selling ، روش مورد اعتمادی نبوده و نمی‌توان به همه، استفاده از آن را توصیه کرد؛ اما درصورتی‌که تصمیم به این دارید آن را به‌عنوان یک راهبرد کلی به کار ببندید، باید هوشمندانه عمل کرده و با تنظیم دقیق زمان‌بندی بازار و قیمت، ریسک فروشتان را کم کنید.
توضیح مفهوم فروش استقراضی با یک مثال ساده
بعد از ارائه توضیحات لازم درباره موضوع فروش استقراضی چیست و چگونه استفاده می‌شود، اکنون می‌خواهیم برای درک درست آن، این روش را با یک مثال ساده در ذیل توضیح دهیم. همچنان همراه ما باشید.
فرض کنید دارایی رفیق شما ١٠٠٠ دلار است که آن را در گاوصندوق کنار گذاشته و قصد این را ندارد که به‌زودی از آن استفاده کند. حالا تصور کنید که شما به پول نیاز پیدا کرده یا فکر می‌کنید که در آینده نزدیک، قیمت دلار پایین خواهد آمد.
با این تصور، پیش دوست خود رفته و از او درخواست می‌کنید که دلارهای خود را به شما قرض دهد و او نیز این موضوع را قبول می‌کند ولی با تعیین شرایطی! شرایط او این‌گونه است که شما باید دلارها را تا ۳ ماه دیگر به او برگردانید، صرف‌نظر از اینکه در این مدت، قیمت دلار افزایش یا کاهش پیدا بکند.
با قبول این شرایط، شما به صرافی مدنظر خود مراجعه کرده و دلارهای قرض گرفته شده را مثلاً به قیمت ١۴ هزار تومان به فروش می‌رسانید. حال اگر فرضاً ۳ ماه دیگر که می‌خواهید دلارهای دوستتان را مجدد خریداری کرده و به او پس بدهید، قیمت دلار ١۶ هزار تومان شده باشد؛ شما در این صورت ۲ هزار تومان به ازای هر دلار، ضرر می‌کنید اما اگر قیمت دلار در آن بازه زمانی، ١٢ هزار تومان شده باشد، شما ۲ هزار تومان در هر دلار دچار سود می‌شوید.
در این شرایط، شما بابت آن چیزی که اصلاً صاحب آن نبوده‌اید، متحمل سود یا زیان می‌شوید و چون این اتفاق حاصل استقراض بوده است به آن فروش استقراضی گفته می‌شود.
سؤالات متداول درباره فروش استقراضی
-
مفهوم فروش استقراضی چیست؟
همان‌طور که از اسم این اصطلاح برداشت می‌شود، مقدار مشخصی از سهام در این روش قرض گرفته شده و به فروش می‌رسد.
-
در شرایط سود، فروش استقراضی سهام چگونه انجام می‌شود؟
در این شرایط، فرد دریافت‌کننده، تعهد می‌دهد که سهام قرض گرفته شده را در تاریخ معین، بازگرداند. این فرد، سهام تعهدی (استقراضی) را در بازار ثانویه فروخته و به‌اندازه اختلاف قیمت میان سهام خریداری شده و سهام فروخته شده، بعد از خرید و بازگردانی سهام سود می‌کند.
سخن پایانی با وانیکس
در بازارهای سرمایه دنیا، فروش استقراضی وجود دارد اما چند سال هست که در ایران ورود کرده است. در ایران، این بازار مالی، برای حمایت از بازار سرمایه است. به این معنی که سرمایه‌گذار بتواند از افت سهم هم بازدهی یا سود دریافت کند. همین امر باعث پویا شدن بازار سرمایه می‌شود؛ اما همان‌گونه که اشاره کردیم، فروش تعهدی یا استقراضی ریسک‌های خود را داشته و افراد باید با بررسی کامل از این ابزار مالی، از آن استفاده کنند.
