یکی از دلایل تورم روز افزون در بازار کشور کاهش پول ملی است. تبدیل ریال به تومان همیشه مبحث مهمی جهت رای گیری روسای جمهور در کشور ما بوده است، اما تا کنون به جرات می‌توان گفت هیچ کدام کاری برای این موضوع انجام نداده‌اند.
در ادامه این مطلب قصد داریم شناخت بازار و راهکارهای جلوگیری از بلاک شدن ارز بپردازیم.
بازار ارز چه گونه است؟
در ابتدا باید در مورد مفهوم ارز اطلاعاتی داشت که بتوان نقش آن و چگونگی جلوگیری از بی مصرف شدن ارز را درک کرد. مقوله پول، بانکداری و ارز از مهمترین مباحث در علم اقتصاد به شمار می‌رود. ارز توسط دولت توزیع و وارد اقتصاد می‌شود. ارز در واقع پول یک کشور است که قیمت و ارزش آن نسبت به پول سایر کشورها بیشتر است. بازار ارز در واقع بازاری است که واحد پول دو کشور با هم مقایسه می‌شود. نرخ ارز در این بازار بر اساس میزان خرید و فروش تعیین می‌شود. همه‌ی کشورهای جهان دارای پول ملی هستند. مثلا فرانک پول ملی فرانسه است، ریال پول ملی کشور خودمان و چند کشور عربی است.
در بازار ارز میزان داد و ستد نرخ ارز را مشخص می‌کند. در واقع نرخی است که به دو صورت شناور یا ثابت انجام می‌گیرد. پرداخت‌ها در دادوستد در بازار ارز به دو شیوه پرداخت آنی (یعنی بعد از خرید و یا معامله به صورت نقدی و یا بعد از دو روز انجام شود) و پرداخت آتی (یعنی در آینده هر گاه کالا تحویل گرفته شد تسویه معامله انجام می‌پذیرد) در این دو نوع پرداخت زمان نقش موثری دارد.
نرخ ارز چه تاثیری بر کشور دارد ؟
زمانی که نرخ ارز بالا می‌رود، قیمت کالاهای وارداتی نیز افزایش می‌یابد. در این مواقع معمولا یعنی در زمان افزایش نرخ ارز، کالاهای تولیدی کشور در خارج مورد توجه قرار می‌گیرند و تقاضا زیاد می‌شود؛ در نتیجه این عمل افزایش صادرات و افزایش تولید و کاهش واردات را در پی خواهد داشت، اما میزان تاثیر پذیری نرخ ارز در واردات کالا و صادرات کالا به میزان تقاضای جامعه ارتباط دارد. با افزایش نرخ ارز کالاهای وارداتی گران و قدرت خرید جامعه کم می‌شود. در عین حال صادرات بیشتر می‌شود و نرخ کالاهای صادراتی در کشور کاهش می‌یابد و این کاهش و افزایش نرخ بر زندگی مردم تاثیر مستقیم دارد؛ به همین دلیل دولت برای حمایت از جامعه و رفع نیازهای آن به کالاهای وارداتی، ارز وارداتی تخصیص می‌دهد.
انواع ارز
ارز از طرق مختلف به جامعه تزریق می‌شود.
- ارز دولتی: ارزی است که دولت از طریق بانک‌ها به نرخ دولتی می‌فروشد.
- ارز رقابتی: این نوع ارز هم از طریق دولت به بازار تزریق می‌شود.
- ارز دانشجویی: این ارز هم از طریق دولت برای تحصیل دانشجویان نخبه در خارج از کشور پرداخت می‌شود.
- ارز تهاتری: این ارز یعنی از صادرات مستقیم به چرخه اقتصادی بر نمی‌گردد. بلکه در مقابل آن کالا وارد کشور می‌شود.
- ارز مبادله‌ای: نوعی ارز است که از طریق دولت برای انجام معاملات به برخی گروه‌ها اختصاص داده می‌شود.
- ارز شناور: ارزش و نرخ این ارز ثابت نیست و بر مبنای عرضه و تقاضا در جامعه است.
- ارز صادراتی: این ارز از طریق فروش کالاهای صادراتی به دست می‌آید.
تفاوت ارز و پول
از نظر همگان واژه ارز و پول معنای یکسانی دارد و همه‌ی ما با کاربرد پول در زندگی آشنایی داریم. از همین رو مردم از تفاوت و کاربردهای متفاوت آنها آگاهی ندارند. پول یک منبع مالی نا‌محسوس می‌باشد؛ اما ارز قابل لمس و قابل دیدن می‌باشد. انواع چک‌ها و حساب‌های آنلاین همه از نوع حساب‌های پولی هستند، اگر این‌ها تبدیل به سکه گردند سپس تبدیل به ارز خواهند شد. تجارت و معامله با پول راحت‌تر از معامله با ارز می‌باشد. برای استفاده ارز در معاملات باید از ارز در گردش استفاده کرد اما پول می‌تواند در همه جای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارز همیشه مشکلات خود را دارد، مثلا اگر به کشوری مسافرت کنید باید برای خرید یا تجارت آن را تبدیل کنید. زیر‌ا هر کشوری ارز مخصوص خود را دارد. در ابتدا فقط دولت‌ها از ارز به عنوان پشتیبان برای طلا و نقره استفاده می‌کردند. اما در بازارهای کنونی چنین نیازی وجود ندارد.
ارز فیات همان پول در دسترس مردم مثل سکه و پول‌های فیزیکی موجود در جامعه هستند. چرا که دولت‌ها برای مهار تورم مقدار زیادی پول پرینت می‌کنند و در واقع سیاست‌های انبساطی در نظر می‌گیرند. بیت کوین‌ها و ارزهای دیجیتالی در واقع پول‌های آینده هستند که به راحتی قابل نقل و انتقال هستند و نیازی به پرداخت هزینه پرینت برای دولت ندارند.
ارز نیمایی و نحو استفاده از آن
در چند سال اخیر به دلیل افزایش قیمت ارز در کشور و به وجود آمدن نوسانات در بازار خرید وفروش ارز وارتباط مهم بین قیمت ارز و زندگی مردم، دولت برای حمایت از بازرگانان و کاهش تورم در بازار و جلو گیری از بلاک شدن ارز، ارز نیمایی را ارائه نمود. این سامانه از طریق بانک ملی مرکزی جمهوری اسلامی ایران ارائه برای یکپارچه سازی معاملات نموده است.
بازرگانان با ثبت‌نام در این سامانه درخواست خود را برای در اختیار داشتن ارز ثبت می‌کنند و بعد از تایید در خواست کارشناسان بانک ملی مرکزی، بازرگان به صرافی‌ها یا بانک‌های مورد تایید بانک ملی مرکزی معرفی می‌شوند. امنیت در معاملات که با این سامانه کار می‌کنند، بسیار بالاست.
خریداران و فروشندگان با ثبت در خواست در این سامانه به صورت آنلاین معاملات ارزی خود را با امنیت بالا انجام می‌دهند. این معاملات زیر نظر مستقیم بانک ملی مرکزی انجام می‌پذیرد. این سامانه جامع پیوندی میان سامانه سنا که خود شامل صرافی‌ها است، می‌باشد. در این سامانه خرید و فروش ارز رصد می‌شود و نیز سامانه تجارت که شامل تجار و بازرگانانی است که سفارشات ارزی خود را در این سامانه ثبت می‌کنند، است. از مزایای دیگر این سامانه ایجاد بازار رقابتی سالم است. مزیت دیگر آن می‌توان به یکسان‌سازی نرخ ارز و تامین ارز مورد نیاز خریدار و فروشنده و هدفمند کردن بازار اشاره کرد.
نکات مهم در مورد ارز
در این سیستم دو نکته حائز اهمیت است. طبق قوانین موجود در این تجار با تشکیل پرونده و دادن اطلاعات و تعهدات کالا و درخواست ارز آنها به صورت حواله در سامانه نیمایی و حواله ارز از صرافی‌ها تحویل می‌گیرند. مورد دیگر اینکه صادرکننده با ارائه تعهد در واقع متعهد می‌شود که در قبال صادرات با واردات انجام دهد یا پرداخت بدهی‌های ارزی یا سپرده گذاریهای‌شان را در این سامانه ثبت کنند.
ارزش ریال در قبال سایر ارزها
ریال واحد پول ملی ما و چند کشور دیگر است. هر گاه ارز گران شود پول ما بی ارزش می‌شود. حتی عده‌ای معتقدند گرانی ارز بعضی اوقات فقط یک بازی سیاسی است برای بی ارزش کردن پول کشور خواهد بود. کاهش ارزش پول ملی افزایش انگیزه‌های صادرات را در پی دارد. با این کار کالاهای داخلی در خارج از کشور مورد توجه قرار می‌گیرند. شاید در ظاهر صادرات برای کشور مفید باشد؛ اما در ورای آن آسیب‌هایی هم در پی دارد و این ضررها متوجه قشر ضعیف جامعه و سود و برد برای واسطه‌ها است.
به عبارتی این آسیب متوجه قشر حقوق بگیر جامعه می‌شود که در طی سال در آمد مشخصی دارند. در این هفت سال اخیر ارزش ریال به پایین‌ترین حد خود رسیده است. ناپایداری در بازار ارز موجب آسیب در بخش‌هایی مثل اشتغال، سرمایه گذاری، صادرات، تولید و … می‌شود. اقتصاد دانان بسیاری بر روی موضوع ارزش ریال کار کرده و کار می‌کنند اما تاکنون هیچ کدام راه مناسبی برای این مشکل نیافته‌اند.
راهکار دولت برای حمایت از مردم در قبال گرانی ارز چیست؟
همانطور که اشاره شد با بالا رفتن قیمت ارز پول ملی کشور ارزان می‌شود و واردات کمتر انجام می‌پذیرد؛ ولی در عوض صادرات افزایش می‌یابد. در این میان دولت برای حمایت بازرگانان و فراهم نمودن شرایط برای وارد کردن کالاهای اساسی کشور به تجار و بازرگانان ارز وارداتی تخصیص می‌دهد.
همانطور که میدانید برای اینکار ارزی لازم می‌باشد که مورد تایید هم فروشنده وهم خریدار باشد. با اختصاص دادن ارز وارداتی به بازرگان دولت در راستای رفع نیاز جامعه و هم سرعت بخشیدن در اثر واردات گام بر می‌دارد. با این کار دولت سعی می کند هزینه و سرمایه های اولیه واردات کالا را کاهش می‌دهند تا بازرگان بتواند بدون دغدغه به معامله بپردازد. با نوسان در بازار ارز ریسک کارهای وارداتی بیشتر می‌شود. با این کار دولت بخشی از نگرانی‌های تاجر را مدیریت می‌کند و در قبال گرانی‌ها از مردم هم حمایت می‌کند.
سخن آخر
در شرایط امروزه کشور نمی‌توان جایگزینی برای ارز پیدا کنیم؛ چرا که روزانه شاهد کم ارزش‌تر شدن پول کشور هستیم. پول و بانکداری از مباحث مهم علم اقتصاد است. هنگامی که قیمت ارز افزایش می‌باید انتظار می‌رود که قیمت کالاهای واردانی هم در کشور افزایش بیاد.ارز دولتی، رقابتی، تهاتری، دانشجویی، مبادله‌ای، شناور و صادراتی از انواع ارز در کشور ما است. پول و ارز به یک معنا هستند اما کاربرد متفاوتی دارند. پول یک منع نا محسوس است اما ارز یک منع محسوس قابل دیدن و قابل لمس است. امیدواریم که با راهکارهای جلوگیری از بلاک شدن ارز آشنا شده باشید.
