رانتیریسم با تقویت نقش توزیعی خود، نیاز به دموکراتیزه شدن را سرکوب میکند. این مسائل بر اقتصاد عربستان سعودی تاثیر گذاشت. کاهش قابل پیشبینی درآمدهای نفتی و گردش رانت آسیبپذیریهای وابستگی دائمی به قیمت نفت را آشکار کرده است و ضرورت تنوع اقتصادی را برجسته میکند. موضوعی که اقتصادهای مبتنی بر نفت در خلیج فارس از زمان شروع تولید نفت تلاش کردهاند به آن رسیدگی کنند. هدف چشمانداز عربستان سعودی پرداختن به چنین نگرانیهایی از طریق برنامه های متعدد و سرمایهگذاری در جنبههای مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور است.
عوامل موثر بر اقتصاد عربستان سعودی
ولیعهد و رهبر عربستان که به عنوان یک مدرنیزاسیون مورد ستایش قرار میگیرد، اخیراً اجرای اقدامات تدریجی برای آزادسازی، خصوصیسازی و امتیازات سیاسی متوسط را با هدف تسهیل اقتصاد عربستان سعودی افتتاح کرد. این برنامهها علاوه بر ضرورتهای اقتصادی، پاسخگویی به مسائل وجهه بینالمللی کشور را نیز برگرفته از میراث ۱۱ سپتامبر و نقض مستمر حقوق بشر بود. به ویژه، انتقادات اغلب متوجه وضعیت فقهی و اجتماعی زنان سعودی است که توسط سیستم ولایت مرد تعبیه شده و برگرفته از تفسیر وهابی از قرآن است.علیرغم رویکرد ظاهراً مدرنیزهای که توسط ولیعهد انجام شد و به رسمیت شناختن زنان به عنوان داراییهای اهداف توسعه برای سال ۲۰۳۰، دستیابی به گامهای واقعی در جهت کاهش تبعیض جنسیتی ممکن است بسیار دشوارتر باشد.
وهابیت و بقای روابط قبیلهای به تنهایی برای توضیح رهایی محدودیتهای زنان کافی نیست. در عربستان سعودی، دولت بازیگری انتقادی است و دین، سنت و رانتیریسم در تعریف هویت آن در هم تنیده شدهاند.در حالی که رانتیریسم عمیقاً زندگی سیاسی شهروندان سعودی را تحت تاثیر قرار داد، نفت بیشتر به تبلور نقش زنان در جامعه آنها کمک کرد. در واقع، درآمدهای نفتی به دولت این امکان را می داد که عقاید مذهبی و قبیلهای را در مورد نقشهای جنسیتی و جدایی شدید جنسیتی اجرا کند.
بنابراین، اگر رانت امکان ایجاد آموزش انبوه برای زنان را فراهم کرد، شرایط اقتصاد عربستان سعودی را نیز برای جداسازی جنسیتی در مدارس ایجاد کرد. به همین ترتیب، ثروت فوقالعاده دولت و اشتغال درصدی از جمعیت مردان در بخش دولتی، لزوم مشارکت زنان در نیروی کار را از بین برد و آنها را به دریافتکنندگان حمایت مالی از مردان و دولت واگذار کرد. در نتیجه، عربستان سعودی به خوبی «پارادوکس جنسیتی خاورمیانه» را نشان میدهد: در حالی که زنان بیشتر از ۵۰ درصد فارغالتحصیلان دانشگاهی را تشکیل میدهند.ادوارد بل گفت: «افزایش تولید نفت در نیمه اول سال متمرکز بود، با رشد سالانه بیش از ۲۰ درصد در سه ماهه اول تا سه ماهه دوم قبل از کاهش به ۶ درصد رشد سالانه در سه ماهه چهارم رسیده است. رشد تولید ناخالص داخلی سه ماهه چهارم، هفتمین رشد متوالی سه ماهه، پس از همهگیری کووید-۱۹ بود که فعالیت اقتصادی در بزرگترین تولیدکننده نفت اوپک را کاهش داد.
برآوردهای اولیه برای سال ۲۰۲۳ نشان میدهد که رشد تولید ناخالص داخلی ۳.۱ درصد و تورم ۲.۱ درصد است. عربستان سعودی، بزرگترین صادرکننده نفت جهان، از افزایش قیمت نفت خام در سال گذشته سود برد؛ پس از اینکه برنت، معیار جهانی دو سوم نفت جهان، حدود ۱۰ درصد افزایش یافت.برنت در ماه مارس سال گذشته پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین به بالاترین سطح ۱۴ سال اخیر نزدیک به ۱۵۰ دلار در هر بشکه رسید. با این حال، رشد اقتصادی کند در چین و احتمال قوی رکود در چندین اقتصاد بر بازار فشار وارد کرد و قیمتها را در سال ۲۰۲۲ به پایین آورد.
در اوایل این ماه کریستالینا جورجیوا، مدیر عامل صندوق بینالمللی پول، عربستان سعودی را نقطه روشن اقتصادی در زمان دشواری برای اقتصاد جهانی خواند. جورجیوا در مجمع جهانی اقتصاد در داووس گفت که اقتصاد عربستان باید نرخ رشد بالای خود را حفظ کند.او در آن زمان گفت: «ما با قدردانی به نرخهای رشد بالای اقتصاد عربستان نگاه میکنیم و همچنین به این دلیل برای اقتصاد منطقه و جهان به آن نیاز داریم. عربستان تخمین مازاد مالی خود را برای سال جاری افزایش داده است که نشاندهنده اعتماد این کشور به برنامه اصلاحات اقتصادی است که با افزایش قیمت نفت تقویت شده است. شرکت وانیکس در حیطه واردات و صادرات به اقتصاد کشورها خصوصا کشور عزیزمان کمک بسیاری کرده است.
سرپرستی و تحولات اقتصادی در عربستان سعودی
با توجه به جمعیت رو به رشد در عربستان سعودی، بیکاری به عنوان یک عامل مهم در جامعه تلقی میشود. وزارت کار در دهه گذشته سیاست توسعه برنامهسازی نیروی کار را دنبال میکند که با توجه به گسترش مورد نیاز بخش خصوصی، در صورت جبران کاهش تدریجی بخش دولتی، ضروری تلقی میشود.
با این حال، اجرای اقدامات احتمالی ممکن است در تضاد با اجرای قیمومیت باشد و در نتیجه بر وضعیت آنها تأثیر بگذارد. لغو اخیر ممنوعیت رانندگی زنان نمونه خوبی از این موضوع است. دلیل تلفظ آن در سال ۱۹۵۷ قانون منع زنان از سفر به تنهایی الهام گرفته از وهابیت است. در نتیجه، بیش از چند میلیون راننده خارجی امروزه در خانوارهای سعودی شاغل هستند.
با این حال، استخدام آنها نشاندهنده بار اقتصادی قابل توجهی بر خانوادههای سعودی است و از این رو بیشتر از دسترسی زنان به فرصتهای شغلی جلوگیری میکند. بنابراین، انتظار میرود اجازه دادن به زنان برای رانندگی، اشتغال آنها را تا ۳۰ درصد افزایش دهد. لغو این ممنوعیت که به طور رسمی در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۸ اجرا شد، ممکن است برای برخی نمونه ای از تغییرات اقتصاد عربستان سعودی و اجتماعی آن برای اجازه دادن به آزادی زنان باشد.
با این حال، در چنین ملاحظاتی یک اشتباه وجود دارد: در صورت وجود، طرحهای سعودی برای مشارکت زنان، به جای علت آن، پیامد اجتنابناپذیر تعدیلهای اقتصادی است. جنبه ای که باید بر آن تاکید شود این است که پیشنهادات دولت سعودی برای بهبودهای اندک ناشی از تغییرات اجتماعی نیست، بلکه ناشی از ضرورتهای اقتصاد عربستان سعودی است.
در نتیجه، چنین تحولاتی دارای محدودیتهای قابل توجهی هستند. تنوع بخشیدن به اقتصاد، همانطور که در چشمانداز ۲۰۳۰ نشان داده شده، نیاز به تغییرات اساسی در ساختار مالی عربستان سعودی دارد که به احتمال زیاد طی ۱۰ سال غیرممکن است.
علاوه بر این، پیشرفت در حقوق زنان مستلزم ایجاد زمینههای آموزشی است که اکنون وجود ندارد و نمیتوان آن را کاملاً با دستاوردهای اقتصادی توضیح داد. با این وجود یک مشکل بزرگتر، حفظ هویت دولتی مبتنی بر ناسیونالیسم وهابی است که در غیاب مشروعیت ضد استعماری پذیرفته شده است. بنابراین، در حالی که تلاشهای مدرنسازی محمد بن سلمان تا حدی توسط نخبگان سعودی به عنوان بخشی از اقدامات قانعکننده اقتصاد عربستان سعودی حمایت میشود.
آمارهای مربوط به اقتصاد عربستان سعودی
برآوردهای اولیه دولت نشان داده است که اقتصاد عربستان سعودی در سال ۲۰۲۲ با افزایش شدید بخشهای نفتی و غیرنفتی این کشور ۸ درصد رشد کرده است. مرکز اقتصاد عربستان گفت: افزایش ۱۵ درصدی در فعالیتهای بخش نفت که شامل تولید نفت خام، گاز طبیعی و عملیات پالایشی است باعث افزایش روزافزون تولید ناخالص داخلی شده است.
فعالیتهای غیر نفتی طی دوره ۱۲ ماهه منتهی به پایان دسامبر ۵ درصد افزایش یافته، در حالی که عملکردهای خدمات دولتی ۲ درصد بیشتر شده است. تولید ناخالص داخلی عربستان در سه ماهه چهارم سال گذشته ۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. ناگفته نماند شرکت بازرگانی وانیکس برای تجارت با عربستان میتواند به شما کمک کند.
سخن آخر
همانطور که بیان شد عمده درآمد عربستان صادرات نفت است که این کشور را از لحاظ اقتصادی سرپا نگه داشته است. هر کشوری برای داشتن اقتصاد قوی به تعامل و واردات و صادرات با سایر کشورها نیاز دارد. از این رو شرکتهایی مانند وانیکس که کار واردات و صادرات کالا را انجام میدهند، میتوانند به بازرگانان و کسانی که به دنبال سرمایهگذاری هستند کمک کنند.