به این موضوع اثر شبکه ای یا Network Effect گفته میشود، به عبارت دیگر افزایش ارزش یک کالا به دلیل افزایش تعداد متقاضیان آن کالا، اثر شبکه نامیده می شود. حالا در ادامه این مطلب از بخش وبلاگ و آموزش اقتصادی وانیکس بیشتر در این باره توضیح می‌دهیم.
تاریخچه اثر شبکه ای
در ابتدای قرن بیستم این اثر با ظهور تلفن ثابت شروع شد، آقای تئودور ویل که اولین رئیس شرکت Bell Telephone بود پس از ثبت این اختراع، از اثرات شبکه برای این که چرا شرکت باید شبکه‌های تلفن را انحصاری کند، استفاده کرد. پس از آن آقای رابرت متکالف که خالق اِترنِت نیز است با معرفی قانون متکالف به محبوبیت رسید. این قانون می‌گوید که ارزش اقتصادی شبکه‌های مخابراتی با مجذور تعداد کاربران آن متناسب است.
موارد متعددی را می‌توان نام برد که کارهای اولیه آنها بر اساس قانون متکالف پایه‌گذاری شد. نظریه مدرن این اثر طبق تحقیقات توسط جوزف فارل، مایکل ال، کارل شاپیرو و گارث سالونر در دهه نود میلادی بیان شد، محققان این نظریه را با استفاده از شبکه تلفن به وجود آوردند.
امروزه اثر این شبکه‌ها مانند ارزش شرکتهای رسانه‌ای اجتماعی مثل فیس بوک، توییتر و لینکدین خواهد بود، در کل هر چه تعداد حساب‌های کاربری در یک سایت اجتماعی بیشتر باشد، آن محصول هم برای کاربران و هم برای مالکان آن شرکت ارزش بالاتری دارد.
اثرات شبکه ای چیست؟
با افزایش هر کاربر جدید که خواهان دریافت یک کالا یا خدماتی خاص باشد، ارزش اقتصادی آن کالا یا خدمت یک افزایش را تجربه می‌کند. این رویداد سبب ایجاد انگیزه‌ای جدید برای کاربران جدید جهت پیوستن به آن شبکه و بالا بردن ارزش آن خواهد شد.با این رویداد، یک حلقه بازخورد مثبت به وجود می‌آید و هر چه تعداد متقاضیان پیوستن به شبکه بیشتر شود، ارزش آن کالا یا خدمات نیز به صورت تصاعدی رشدی را تجربه می‌کند. به ساده‌ترین زبان، به تأثیرگذاری تعداد مشتریان یک محصول بر ارزش آن، اثر شبکه‌ای گفته میشود.تاثیرات مثبت و منفی Network effect در زندگی امروزه کم نیست و با یک نگاه گذرا تعدادی از آن را به آسانی پیدا می‌کنیم، یک مثال مناسب، شبکه‌های اجتماعی است، اورکات (Orkut) شبکه‌ای اجتماعی مثل اینستاگرام، فیس‌بوک و تلگرام بود، قبل از فیس‌بوک و توییتر رونمایی شد، اما به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا نکرد، یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار، تعداد کم کاربران آن بود.
اثر شبکه‌ای بر ارزهای دیجیتال نیز اثر دارد، ارزهای دیجیتال، بلاکچین‌ها و یکپارچه‌سازی از اهداف این اثرات است. ارزها برای دستیابی به این اهداف کاربرانی به تعداد زیاد نیاز دارند، افزایش تعداد کاربران آن، اثراتی مثبت برای خود افراد نیز در پی دارد، با این افزایش تعداد، قطعا ارائه خدمات بیشتر خواهد شد. اما سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که، پیشرو بودن یک فناوری را چه عواملی تعیین می‌کند؟ یک پاسخ معمولی این است که به مرور زمان، افراد به پروژه‌های بهتر روی خوش نشان می‌دهند، اما قضیه اینطور که به نظر می‌رسد، نیست و عوامل دیگری هم در این موضوع تاثیرگذار هستند.
تولیدکنندگان عموما از محصولاتی رونمایی می‌کنند که تکنولوژی و نوآوری بالایی داشته باشند، اما همین محصولات اگر در بازار با استقبال مناسبی روبرو نشوند، محکوم به شکست هستند. گاهی اوقات مشاهده شده که پروژه‌هایی که از نظر فنی در سطحی پایین قرار دارند اما سهم گسترده‌ای از بازار را در اختیار گرفته‌اند، دلیل این استقبال زمان عرضه مناسب عنوان شده و در همین مورد ما اثرات شبکه‌ای را به وضوح می‌بینیم.یک مثال معمولی از Network effect، شبکه تلفن است. یک تلفن زمانی ارزشمند است که تعداد زیادی از افراد از آن استفاده کنند، زمانی را تصور کنید که در جهان فقط یک نفر مالک تلفن باشد، در این صورت شبکه تلفن هیچ کاربردی نخواهد داشت.با گسترش این فناوری، تلفن بیشتر در اختیار عموم قرار گرفت و این موضوع ارزش کل شبکه را افزایش داد. با افزایش کاربران، ارزش و کارایی این شبکه نیز افزایش یافت که این موضوع باعث ایجاد حلقه بازخورد مثبت شد، همانطور که مشاهده میشود هر روز افراد بیشتری به آن ملحق شدند.
قدرت اثر شبکه ای
اثرات شبکه یکسان نیست و انواع مختلفی دارد. شما باید از عوامل افزاینده قدرت این اثر آگاه شوید به دلیل اینکه بر استراتژی و مدلهای کسب‌وکار نیز تاثیر می‌گذارد. امکان قیمت‌گذاری جهت سنجش قدرت اثرات شبکه، از نگاه یک کسب و کار گزین‌های مناسب به حساب می‌آید. یعنی قدرتمند‌ترین آثار شبکه که برای خریداران و عرضه‌کنندگان تجربه‌ای بهتر را فراهم می‌کند، امکان قیمت‌گذاری را نیز برای آن کسب‌وکار به وجود خواهد آورد.
در تعریف بالا به عبارت از نگاه کسب و کار تاکید فراوان میشود، به دلیل اینکه یک کسب و کار از ارزش به وجود آمده توسط یک اثر شبکه استفاده خواهد کرد. برخی از کسب و کارها اثرات شبکه دارند و برای متقاضیان نیز یک ارزشمندی ایجاد کرده‌اند، اما در بازار و در زمان رقابت نمی‌توانند این ارزش را نگه دارند، از نظر یک کسب و کار این اثر شبکه را اثری ضعیف می‌دانیم.
برای مثال یک شرکت را تصور کنید که در طی حدود سه سال، رشد کلی سالانه آن ۱۲ درصد افزایش را تجربه کرده و درآمدش پیش از بهره، مالیات و استهلاک دو برابر شود این شرکت اثرات شبکه‌اش قدرتمند است.
انواع اثر شبکه ای
Network effect به دو شکل اصلی مستقیم و غیرمستقیم تقسیم میشود. اثر صورت مستقیم دقیقا همان چیزی است که تا الان درمورد آن صحبت کردیم، یعنی شکلی از کار که با افزایش تعداد کاربران، به ارزش آن شبکه افزوده میشود، که برای این حالت بهترین مثال همان شبکه تلفن است.
اما Network effect به شکل غیر مستقیم پیچیده‌تر از حالت قبل است، آثاری که از این نوع به جا می‌ماند بیشتر از نوع مستقیم خواهد بود. پلتفرم‌هایی که امروزه وجود دارند، با دسته‌های متفاوتی از کاربران سر و کار دارند، اثر شبکه به صورت غیر مستقیم یعنی افزایش تعداد کاربران یک گروه خاص سبب افزایش ارزش آن پلتفرم برای یک گروه دیگر از کاربران شود.
برای مثال یک سرویس جابجایی آنلاین مانند تاکسی اینترنتی را در نظر بگیرید، با افزایش تعداد مسافران برای این نوع سرویس‌ها، هم ارزش آن شبکه افزایش می‌یابد و هم برای کاربرانی دیگر مانند رانندگان نیز مفید واقع میشود. تأثیر افزایش کاربران مسافر یک تاکسی اینترنتی برای رانندگان، یک نمونه قابل ساده و قابل فهم از اثر شبکه غیرمستقیم است.
در برخی موارد این اثر، تاثیر دو طرفه دارد، یعنی با افزایش تعداد راننده‌ها تعداد مسافر بیشتری جابه‌جا میشود؛ بنابراین یک پروژه با اثرات قوی شبکه به افرادی مجرب و ماهر برای مدیریت و رفع مشکلات آن نیاز دارد، به دلیل اینکه با حجم زیادی از ارزش سر و کار خواهیم داشت.
شرکتهای بزرگی نیز وجود دارند که با استفاده از Network effect مشغول به فعالیت در بازار واردات و سرمایه‌گذاری هستند که شما با اطمینان خاطر می‌توانید توسط آنها در هر نوع بازار به یک سرمایه‌گذاری با ریسک کم دسترسی داشته باشید. یکی از این شرکتهای موفق، شرکت تجاری وارداتی وانیکس است که یک شرکت تخصصی فعال در زمینه سرمایه‌گذاری و واردات کالا است.
نمونه های معمولی اثر شبکه ای
یک نمونه معمولی از Network effect را در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنیم، کاربران این شبکه‌ها عموما علاقه دارند به شبکه‌هایی ملحق شوند که توسعه‌دهندگان معروف نسخه قبلی را توسعه داده‌اند. با این کار معمولا افراد مشتاق می‌شوند تا به تعدادی محدود از این پلتفرم‌ها بپیوندند، با این کار فقط چند سرویس معدود به انحصار می‌رسند.
اگر یک شرکت تازه تاسیس قصد ایجاد یک پلتفرم در شبکه‌های اجتماعی را داشته باشد، برای جذب کاربر با انبوهی از دشواری‌ها روبرو خواهد شد، یقینا اثرات شبکه پلتفرم‌های قدرتمند بازار سبب به وجود آمدن این دشواری‌ها شده است.
با این تعاریف احتمالا این سؤال به ذهن‌تان می‌رسد که تنها شرکتهای انتفاعی با مدل تجاری مشخص، به این اثرات دست پیدا می‌کنند؟ جواب ما منفی است، وبسایت ویکی‌پدیا یک نمونه خوب از یک پروژه با منبع باز است که اثرات شبکه شگفت‌انگیزی به‌وجود آورده است.
شاخص های اساسی اثرات شبکه ای
مفاهیم Network effect در موفق شدن و نشدن یک کسب و کار بسیار اثرگذار است، اما برای بررسی موفقیت از شاخص‌های دیگری نیز استفاده میشود. از شاخص هایی مانند KPI تعداد کاربران، منابع ترافیک، هزینه‌های جذب به ازای هر کاربر، تعداد کاربران فعال، CAC و تحلیل کوهورت cohort استفاده شده تا نتایجی صحیح از اثرات شبکه یافت شود.
شاخص‌های اساسی عملکرد استارتاپ‌ها از میزان رشد آن و بازاری که در آن فعالیت دارد تاثیر می‌پذیرد. این مورد و مواردی دیگر مستلزم داشتن آگاهی و تجربه است، گاهی اوقات کسب و کارهای تازه تاسیس، از یک ارزیابی کسب و کار و تعیین شاخص KPI غافل میشود. در این موقعیت صحیح‌ترین تصمیم کمک گرفتن از مشاوران مجرب و دلسوز است تا به تحلیل کسب و کار فعلی بپردازند.
امروزه ماهیت کسب و کارها با اثرات شبکه تغییراتی اساسی را تجربه کرده‌اند، پیش از راه‌اندازی کسب و کارها بر اساس شبکه‌های اجتماعی، این اثر به عنوان یک ارزش جانبی محسوب می‌شد اما امروزه به یکی از شاخص‌های مهم برای سنجش موفقیت مبدل گشته است.
شبکه‌های اجتماعی اغلب با تاثیر از این اثر تعداد کاربران را افزایش می‌دهند تا بخش‌های کسب و کار مانند معاملات کالا و درگاه پرداخت را توسعه دهند. در کنار این تاثیرات مثبت باید به تاثیرات منفی این اثر مثل میزان پایین خدمات با توجه به تعداد زیاد کاربران اشاره نمود.
اثر شبکه بر ارزهای دیجیتال ای
Network effect در حوزه ارزهای دیجیتالی نیز اهمیت بالایی دارد، برای مثال ارز بیت کوین را در نظر بگیرید، این ارز دیجیتالی اثرات شبکه بسیار قوی دارد. ماینرهای شبکه بیت کوین امنیت آن را پشتیبانی خواهند کرد، به‌دلیل اینکه برای داشتن تداوم به نقدینگی زیادی نیاز است. فرض کنید یک شبکه دیگر به وجود آمده است و دقیقاً اهدافی مانند بیت کوین دارد، ماینرهای مربوط به این شبکه امکان دارد پاداشهای زیادتری دریافت کنند.
نقدینگی در این شبکه‌ها به آن اندازه نیست که در زمان دلخواه پاداش‌ها را تبدیل کنند یا از آن شبکه خارج شوند، در این حالت دو گزینه موجود است. اول اینکه امیدوار بمانند که نقدینگی در آن شبکه در آینده بهتر شود یا به استخراج از بیت کوین ادامه دهند و اطمینان داشته باشند که همچنان در این کسب و کار خواهند ماند.
اثر شبکه به این شکل کار می‌کند، حتی اگر یک گزینه جدید از نظر نوآوری هم برتر باشد، تغییر آن ضروری به نظر نمی‌رسد، البته این وضعیت فقط نتیجه اثرات شبکه بیت کوین نیست، شبکه بیت کوین خصوصیاتی منحصر به فرد دارد که تاسیس یک شبکه با همان ویژگی‌ها کاری بسیار دشوار خواهد بود.
Network effect در بخش مالی غیر متمرکز مانند دیفای هم اهمیت دارد، اگر محصولی در این فضا به یک موفقیت بزرگ برسد رقابت کردن با آن برای محصولات دیگر دشوار میشود. برخی افراد اظهار دارند که تا به امروز محصولی در این فضا اثر شبکه قابل توجه ایجاد نکرده است تا آن را به یک برنده این بازارها تبدیل کند.
اثر منفی شبکه ای
این نکته را هم بدانید که یک شکل دیگر از Network effect نیز وجود دارد که به آن اثر شبکه منفی می‌گویند. این اثر دقیقا در نقطه مقابل موارد گفته شده در بالا قرار دارد، در این اثر با افزایش هر کاربر جدید، به جای اینکه ارزش بالا رود، بخشی از آن ارزش را از بین خواهد برد.
برای درک بهتر این اثر از مثال ترافیک خودروها استفاده می‌کنیم. در زمانی که تعداد خودروها در یک جاده یا خیابان از ظرفیت آن بیشتر باشد، با اضافه شدن هر خودروی جدید گره ترافیک کورتر میشود، همین اثر ترافیک برای شبکه‌ها نیز رخ می‌دهد، این مواقع در اصطلاح ازدحام یا اشباع شبکه نام دارد.
این اثر در طراحی بلاکچین‌ها نیز مهم است. طراحی یک بلاکچین به شکلی است که با ورود یک کاربر جدید باید ارزشی را به آن شبکه بیفزاید. این یعنی یک بلاکچین باید از ارزش منفی اثر شبکه دور باشد، این مورد کلید اساسی رسیدن به یک مقیاس‌پذیری در بلاک چین‌ها خواهد بود.
اگر ورود حتی یک کاربر جدید ترافیک را افزایش و مقیاس‌پذیری آن را کاهش دهد، سرعت انجام تراکنش‌ها کاهش می‌یابد و این یعنی بلاکچین مورد نظر اثر شبکه منفی به خود گرفته است. برای مثال گَس Gas یا به عبارت دیگر کارمزد تراکنش‌ها در شبکه اتریوم توسط سیستمی شبیه مناقصه تعیین می‌گردد. هر کاربر اتریوم یک کارمزد جداگانه به ماینرهای این شبکه پیشنهاد می‌دهد، با اضافه شدن هر کاربر و برای در اولویت گذاشتن تراکنش خود، برای اینکه از دیگران جلو بزند کارمزدهای پیشنهاد شده را بالا می‌برند.
این کار سبب افزایش نرخ کارمزدها در این شبکه میشود، اما این روند تا کجا ادامه دارد؟ زمانی را تصور کنید که این کارمزد به اندازه‌ای بالا می‌رود که حضور در این شبکه دیگر صرفه اقتصادی ندارد. در این زمان تعدادی از کاربران شبکه اتریوم آن را ترک می‌کنند که این نمونه از آثار منفی اثر شبکه است.
معمولا توسعه‌دهندگان برای تبلیغات خود هزینه‌های زیادی را صرف می‌کنند و حتی بخشی از محصول خود را به شکل رایگان در اختیار عموم قرار می‌دهند. با این کار محصول خود را معرفی کرده و تعداد بیشتری از کاربران را جذب آن می‌کنند.
این تلاش‌ها به این علت است که توسعه‌دهندگان با مزایای اثر شبکه آشنایی دارند، آنها اطلاع دارند که اگر موفق شوند و یک اثر شبکه قدرتمند ایجاد شود، این تلاش‌ها جبران و منافع زیادی نیز نصیبشان میشود. اگر شما هم یک اثر شبکه قوی برای محصول خود به وجود بیاورید، تنها کاری انجام می‌دهید استراحت و سپردن همه‌چیز به کاربران شبکه خواهد بود.
کلام پایانی
ایده Network effect از آن جا به ذهن طراحان و توسعه دهندگان رسید که با ورود هر کاربر جدید، ارزش شبکه بیشتر خواهد شد. افرادی که شبکه‌هایی مانند شبکه بلاکچین یا ارزهای دیجیتالی را طراحی می‌کنند، با آگاهی از این موضوع که چه عواملی باعث تولید و یا افزایش اثر شبکه میشود، نهایت بهره را می‌برند. با به کارگیری این اثر در طراحی اینگونه شبکه‌ها، کوین و توکن‌های جدیدتر رشدی سریع را تجربه می‌کنند.
همانطور که می‌دانید شبکه اینترنت که یک مثال عالی از اثر شبکه است به بخش گسترده‌ای از زندگی امروز ما تبدیل شده و برای تولیدکننده و مصرف‌کنندگان آن خدمات نیز اهمیت زیادی پیدا کرده است. شما با عضویت در هر شبکه به یک گره تبدیل شده‌اید و مواردی مانند ایده‌ها، خواسته‌ها، ترس‌ها، باورها و بسیاری از احساسات دیگر در این شبکه‌ها به‌وجود می‌آید.
در پایان شرکتهای بزرگ و مطمئنی با استفاده از این اثر مشغول به سرمایه‌گذاری هستند که شما با آسودگی خاطر می‌توانید توسط آنها در هر نوع بازار یک سرمایه‌گذاری کم ریسک داشته باشید. یکی از معتبرترین شرکت‌ها، وانیکس است که یک شرکت تخصصی فعال در زمینه سرمایه‌گذاری برای واردات و صادرات کالا است.
این شرکت با تجربه‌ای طولانی و به کارگیری افرادی حرفه‌ای در حوزه واردات کالا از مبدا چین و امارات متحده عربی آماده ارائه خدمات در بالاترین سطح به شما عزیزان در زمینه‌های یاد شده است. شما مشتاقان سرمایه‌گذاری و واردات هر نوع کالا برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره مفید در این حوزه، توسط راه‌های ارتباطی با متخصصان و کارشناسان این مجموعه در تماس باشید و از مشاورهای این شرکت بهره‌مند شوید.
