به طور کلی هر دارایی که در کم‌ترین زمان ممکن بتوانیم آن را بدون تغییر در ارزش اصلی، به وجه نقد تبدیل کنیم، به مفهوم نقدینگی نزدیک‌تر خواهد بود. در حال حاضر آن پولی که در دسترس شما بوده و به شما این قدرت را می‌دهد که قادر باشید معامله دلخواهتان را، درآن‌واحد انجام دهید، همان نقدینگی شما به شمار می‌رود. در بعضی مواقع دو واژه نقدشوندگی و نقدینگی به جای هم به کار می‌روند، اما مفهوم آنها یکسان نیست؛ اگرچه شباهت‌هایی باهم دارند. میزان نقدشوندگی، یکی از عواملی است که در بازارهای سرمایه‌گذاری، امتیاز بزرگی محسوب می‌شود.به عنوان مثال، با تمام پیشرفتی که املاک و مستغلات در افزایش قیمت داشته‌اند باز هم از ویژگی نقدشوندگی، آن‌طوری که باید برخوردار نیستند. این موضوع باعث می‌شود آنها جایگاه خاصی نیز در بستر نقدینگی به دست نیاورند. در زندگی و اقتصاد، تأثیر و خلق نقدینگی ابعاد قابل بحثی را داراست.در این مقاله از وبلاگ وانیکس می‌خواهیم پاسخ سؤال نقدینگی چیست را بررسی کرده و موارد مرتبط به آن را بازگو کنیم. در ادامه همراه ما باشید.
تعریف نقدینگی
نقدینگی، در مفاهیم اقتصادی، تعریف خاصی دارد. برحسب تعاریف موجود در مفاهیم اقتصادی، نقدینگی به جمع پول و شبه پول، گفته می‌شود. اگر بخواهید دقیق‌تر بدانید، منظور از پول در این تعریف، مجموع سکه‌های فلزی و اسکناس‌های در دست مردم و همچنین سپرده‌های دیداری و سپرده‌هایی قابل چک کشیدن است. از طرفی دیگر، به آن دسته از دارایی‌هایی که مستقیماً قابل نقد شدن نیستند، شبه پول گفته می‌شود. این شبه پول‌ها را می‌توان به صورت نقد یا سپرده‌های قابل چک کشیدن درآورد.
نقدینگی موجود در کشور، از مهم‌ترین معیارها برای اندازه‌گیری حجم یک اقتصاد برای سیاست‌گذاری اقتصادی محسوب می‌گردد. این مفهوم به معنای کل اعتبارات افراد در نزد بانک‌ها و کل حجم اسکناس‌ها است. از گذشته تاکنون، نقدینگی با رشد نامتعارف خود، برای راهبری قطار اقتصاد ایران، شرایط نابسامانی به وجود آورده است.
خلق نقدینگی
قبل از خلق نقدینگی، موضوعی که باید مدنظر قرار بگیرد این است که باید حجم نقدینگی برابر با میزان تولید محصولات و همچنین خدمات باشد. زمانی از به بار نشستن این برابری، در مورد خلق نقدینگی، می‌توان صحبت کرد که با استفاده از ضریب فزاینده پولی، افزایش نقدینگی در جامعه محاسبه گردد. از این منظر، هر چه خلق پول در بانک‌ها بیش از میزان سپرده‌ای آنها باشد، نقدینگی افزایش یافته است. حال با بررسی این موارد، شاید سؤالی که برایتان پیش آمده این باشد که نقدینگی چه اثری در اقتصاد می‌گذارد؟ در بخش بعد به بررسی این مورد می‌پردازیم.
نقدینگی چه اثری در اقتصاد می گذارد
قبل از هر توضیحی، می‌توان در مورد تأثیر نقدینگی در چرخه اقتصاد، حدس‌هایی زد. در این رابطه، یکی از حدس‌ها و دیدگاه‌های درست این است که هر چه قدرت نقدینگی مردم، بالاتر باشد، به همان میزان هم میزان تقاضا و سرعت معاملات در جامعه بیشتر می‌شود. در صورت پویا و فعال بودن بخش عرضه در یک کشور و انجام آن به طور صحیح، این اتفاق، مسئله خاصی نیست؛ اما اگر مشکلی در بخش عرضه و تولید باشد یا با استفاده از چاپ پول، نقدینگی به صورت بی‌ضابطه‌ای انجام گیرد، خطراتی برای اقتصاد خواهد داشت.
همچنین یک موضوع مهم این است که اگر میزان نقدینگی بیش از حد و غیرمنطقی باشد، می‌تواند به عاملی برای ایجاد تورم تبدیل شود. مسئله مهم دیگر، حبس نقدینگی است که به دلیل چاپ بی‌قاعده پول، می‌تواند رخ دهد. در این شرایط، به جای آن که برای رونق اقتصادی و افزایش سطح رفاه عمومی، پول افراد در جاهای مناسبی مثل صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا بخش تولید سرمایه‌گذاری شود، در برخی گزینه‌های نامناسب مثل مسکن، حبس می‌شود. در بلندمدت، این موضوع، برای اقتصاد مناسب نیست. حال بعد از مشخص شدن تأثیراتی که نقدینگی بر اقتصاد کشور دارد، می‌خواهیم میزان رشد نقدینگی در ایران را طی سال‌های گذشته تاکنون، بیان نماییم. برای آشنایی بیشتر، در بخش بعد نیز همراه ما باشید.
رشد نقدینگی در ایران
نقدینگی در اقتصاد، پس از رخ دادن انقلاب اسلامی در ایران، حدود ۲۵ درصد، به طور متوسط سالانه افزایش یافت. در سال ۱۳۹۹، این رشد نقدینگی، سقف تاریخی خود را شکسته و به میزان ۴۰ درصد رسید. بر اساس آخرین آمارهای به دست آمده، در اواخر سال ۹۹، حجم کل نقدینگی کشور، حدود ۳۵۰۰ ه م ت (هزار میلیارد تومان) برآورد شده است که این مقدار در مقایسه با دولت‌های قبلی، یک رکورد بی‌سابقه محسوب می‌شود.
عدد نقدینگی، در ۸ سال دولت پیشین، از ۴۶۰ همت به ۳,۴۲۱ همت در پایان سال ۱۳۹۹ افزایش یافت. این میزان افزایش در عدد نقدینگی، در پنجاه سال اخیر یعنی از ۱۳۵۲ تاکنون، بیشترین میزان افزایش نقدینگی است.
رشد نقدینگی در زمان دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی، نزدیک‌ترین رقیب به این آمار بود که حجم آن از ۱.۵ هزار میلیارد تومان به ۱۱.۶ هزار میلیارد تومان تا پایان سال ۷۵ رسید.
چگونگی مهار بهمن نقدینگی
اینکه در اقتصاد کشور برای حل چالش نقدینگی چه اقداماتی می‌توان انجام داد یکی از دغدغه‌های اساسی اقتصاددانان است. موضوع نقدینگی را می‌توانیم از چند منظر بررسی کنیم.
- رویکردی کنترلی نقدینگی
- رویکرد هدایت نقدینگی
- رویکرد کاهش نقدینگی
در این قسمت، هرکدام از این رویکردها را، به اختصار مورد بررسی اجمالی قرار خواهیم داد.
رویکرد اول، یک نگاه هدایتی و کنترلی به نقدینگی کشور است. در این مسیر، تمرکز سیاست‌گذار، صرف‌نظر از افزایش اعتبارات و حجم پول در کشور، بر هدایت مسیر حرکت نقدینگی است.
لازم است بدانیم که افزایش نقدینگی یک رخدادی منفی نیست. این افزایش، فقط زمانی از خود اثرات مخرب برجای می‌گذارد که تولید، پشتوانه افزایش آن نباشد. یا به عبارت دیگر این‌گونه می‌توان گفت که این اثرات مخرب، زمانی ایجاد می‌شوند که نقدینگی جدید، خرج سرمایه‌گذاری برای ارتقا تولید و فعالیت‌های مولد در اقتصاد، نشود. در این حالت، مسکوکات و اعتبارات، به‌سوی، فعالیت‌های سفته‌بازانه هدایت شده و موجب به بار آمدن تورم می‌شوند.
سرمایه‌گذاری روی صنایع مختلف سودآور و همچنین بهبود دادن زیرساخت برای تولیدات محصولات صادراتی، یکی از اقدامات مهم در راستای هدایت نقدینگی است. در حال حاضر ایران در همسایگی، ۱۰ کشور قرار دارد که این کشورها می‌توانند هدف‌های خوبی برای صادرات انواع کالا از ایران باشند.
در بازار این کشورها، اکنون سهم صادرات ایران، حدود ۲ درصد است. روشن است که این مقدار بسیار کم بوده و می‌توان با ایجاد زیرساخت‌ها آن را افزایش داد.
پیمایش مسیر کنترل نقدینگی، رویکرد دوم در مسئله نقدینگی است. هدف اصلی سیاست‌گذاری‌ها در این رویکرد، بر محور کنترل مقدار نقدینگی موجود برای حفظ ثبات در متغیرهای دیگر اقتصادی است.
جلوگیری از افزایش بی‌رویه اعتباردهی بانک‌ها به افراد و نهادها، مهم‌ترین اقدام در راستای کنترل نقدینگی، است. یکی از نتایج افزایش اعتبارات بانکی به دلایل گوناگونی مثل بنگاه‌داری شرکت‌های وابسته به بانک، جلوگیری از ورشکستگی، شرکت بانک در فعالیت‌های سفته‌بازانه، افزایش بی‌رویه ترازنامه بانکی در سال‌های اخیر، شناخته می‌شود.
برای رشد دارایی‌های بانک‌ها، بر اساس قانون جدید ابلاغ شده در پاییز سال گذشته، یک میزان مشخص در نظر گرفته شده است که میزان ۲.۵ درصد در هر ماه، برای بانک‌های تخصصی دولت و ۲ درصد در هر ماه، برای سایر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، مجاز اعلام شده است.
یکی از وظایف مهم بانک مرکزی در سال‌های آتی، کنترل ترازنامه بانکی است که می‌تواند باعث به وجود آمدن زمینه برای کاهش نقدینگی شده و مسیر کسری بودجه و کاهش تورم را هموارتر سازد.
رویکرد سوم در این بخش، مربوط به اقدامات انجام گرفته برای کاهش نقدینگی در اقتصاد است. نقش سیاست‌های انقباضی در این میان، برای کاهش دادن حجم نقدینگی پررنگ می‌شود. از جمله سیاست‌های انقباضی به منظور کاهش دادن نقدینگی در کشور عبارت‌اند از:
- انتشار دادن اوراق بلندمدت با سررسیدهای طولانی‌تر
- ممکن شدن افتتاح سپرده‌های سرمایه‌گذاری بیش از یک‌ساله برای بانک‌ها
کارکرد نقدینگی چیست؟
نقطه مقابل مقدار معینی از کالاها و خدمات، نقدینگی قرار دارد. جبران جریان خدمات و کالاها، مثل گردش مالی افراد جامعه بر عهده نقدینگی است؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم میزان نقدینگی و سرعت گردش آن، روی قیمت تمام شده کالاها تأثیر می‌گذارد. اگر این فاکتور، رشد بی‌رویه کند، افزایش شدید تقاضا برای کالاها و خدمات را موجب می‌شود.
در نتیجه این افزایش تقاضا، عرضه کالا و خدمات محدود شده و در کوتاه‌مدت تورم در اقتصاد را به دنبال خواهد داشت. برای دستیابی به اهداف کلان اقتصادی از جمله کنترل تورم، ایجاد تعادل در پرداخت‌های خارجی افزایش بهره‌وری و ایجاد اشتغال، کنترل نقدینگی، راهکار نهایی دولت‌ها است.
در واقع می‌توان گفت، برای رسیدن به هدف نهایی اقتصاد یک کشور، کنترل این فاکتور، وسیله‌ای مهم است. به همین دلیل، محاسبه سطح آن به‌گونه‌ای است که افزایش یافتن سطح تولید داخلی در سطح ظرفیت تولید، موجب جلوگیری از تورم می‌شود. برای کنترل رشد نقدینگی، مقامات از سیاست پولی استفاده می‌کنند. این سیاست‌ها آن دسته پول‌هایی را شامل می‌شود که از نظام ارزی و مالی خارج بوده و به جای تولید، برای خریدوفروش محصولات استفاده می‌شوند.
چرا افزایش نقدینگی، تورم را به دنبال دارد؟
از آنجاییکه در جامعه مقدار محدودی از کالاها و خدمات وجود دارند، جهت برابری این کالاها و خدمات، مقدار نقدینگی باید کافی باشد. مقدار کالاها و خدمات در جامعه با افزایش نقدینگی، کاهش می‌یابد و در نتیجه قیمت‌ها بالاتر رفته و تورم ایجاد می‌شود. مهم‌ترین خواسته کشورها در عصر کنونی، کنترل این مورد است که بدین منظور سیاست‌های مختلفی را تدوین می‌کنند. به‌عنوان نمونه، افزایش تولیدات داخلی و فناوری با جلوگیری از انباشت کالای کافی، از تورم نیز جلوگیری کرده و در نهایت سطح بهره‌وری و نقدینگی جامعه را ارتقا می‌دهد.
سخن پایانی با وانیکس
از جمله مسائل مورد توجه اقتصاددانان، رابطه نقدینگی و تورم است. بنابراین، به‌منظور، جلوگیری از افزایش تورم، ضروری است که میزان نقدینگی بانک‌ها و میزان تولیدات بررسی شوند. همچنین علاوه بر نظارت بر تولید و نقدینگی بانک‌ها، دولت باید یک سازوکار کنترلی بر چاپ پول و ایجاد اعتبار بانکی ایجاد نماید. با انجام این موارد، می‌توان در بلندمدت از افزایش‌یافتن نقدینگی جلوگیری کرده و تورم را کاهش داد. نتیجه همه این کارها منجر به دست‌یافتن به یک اقتصاد سالم می‌شود.
حال با این تفاسیر، آشنایی با مفاهیم نقدینگی و تأثیرات آن بر اقتصاد کشور، برای افرادی که در زمینه‌های اقتصادی فعالیت دارند، جزو الزامات به شمار می‌رود. اگر شما می‌خواهید در رابطه با این مفاهیم مهم اقتصادی اطلاعات بیشتری به دست آورید، می‌توانید با مشاوران ما در مجموعه وانیکس، تماس حاصل فرمایید. تیم شرکت تجاری وانیکس در هر لحظه آماده خدمت‌رسانی به شما عزیزان است.
