اما نسبت های مالی چیست؟ این سؤال موضوع مورد بحث ما در این مقاله از سری مقالات وبلاگ وانیکس است. با ما همراه باشید تا با نسبت های مالی و کاربرد آن‌ها بیشتر آشنا شوید.
فهرست مطالب نسبت های مالی چیست:
- تعریف نسبت های مالی
- معنی تجزیه و تحلیل نسبت های مالی
- هدف از تجزیه و تحلیل صورت های مالی
- انواع نسبت های مالی
- نسبت‌های نقدینگی
- نسبت‌های فعالیت
- نسبت‌های اهرمی
- نسبت‌های سودآوری
- نسبت‌های ارزش بازار
- محدودیت نسبت های مالی
تعریف نسبت های مالی
در یک دوره زمانی خاص (مثلاً یک سال مالی)، با استفاده از صورت‌های مالی، گزارشی از تمام فعالیت‌های یک شرکت داده می‌شود؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت، مدیران هر مجموعه‌ای برای آگاهی از وضعیت کسب‌وکار، از منبع مهمی به نام صورت مالی استفاده می‌کنند.
اما اکنون باید بدانیم این صورت‌ها چه زمانی معنی زیادی پیدا می‌کنند؟ جواب این پرسش نیز این‌گونه است که این صورت‌های مالی زمانی معنی بیشتری به خود می‌گیرند که با بهره‌گیری از نسبت های مالی، متوجه تناسب یا عدم تناسب بخش‌های مختلف صورت با یکدیگر شویم. در ادامه همچنان ما را همراهی بفرمایید تا انواع نسبت های مالی را بیشتر بررسی کرده و به توضیح چگونگی محاسبه هر یک از این نسبت‌ها و معنای هر کدام بپردازیم.
معنی تجزیه و تحلیل نسبت های مالی
افراد همواره در خیال و ذهن خود میخواهند از تکرار اتفاقات و نسبتی که این اتفاقات از نظر مکانی، زمانی و مقداری با همدیگر دارند، الگوهایی بسازند. هدف از ساخت این‌گونه الگوهای ذهنی این است که بتوانند با استفاده از این الگوها، به بررسی وضعیت کنونی بپردازند و همچنین در مورد آینده نیز بتوانند پیش‌بینی‌های انجام دهند.
پس می‌توان گفت، از نسبت های مالی که نوعی ارقام و اعداد هستند می‌توان جهت دست یابی به اطلاعات معنادار و همچنین برای کدگشایی از صورت‌های مالی استفاده کرد. در این رابطه شایان‌ذکر است که نسبت های مالی، به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی شده‌اند که هر یک از این دسته‌ها از زاویه خاصی وضعیت اقتصادی مؤسسه را مورد بررسی قرار می‌دهند.
به عنوان نمونه نسبت بدهی جاری به ارزش ویژه یکی از نسبت‌های بسیار پرکاربرد است که وقتی مقدار آن بیشتر از 80 درصد شود معنی این را می‌دهد که شرکت با مشکلات جدی در بازپرداخت‌ها و ایجاد تعهدات مواجه است.
هدف از تجزیه و تحلیل صورت های مالی
در بخش‌های بالا به این موضوع اشاره کردیم که از نسبت های مالی برای تجزیه‌وتحلیل صورت‌های مالی استفاده می‌شود؛ اما هدف از این تجزیه‌وتحلیل‌ها چیست؟ جواب این پرسش را در این بخش بررسی کرده‌ایم.
سه هدف اصلی از تجزیه‌وتحلیل صورت‌های مالی که یکی از مهم‌ترین روش‌های آن تحلیل نسبت‌ها است، عبارتند از:
- بررسی کردن روند و نحوه فعالیت‌های یک کمپانی از گذشته تا کنون
- امکان پیش‌بینی آینده اقتصادی شرکت
- امکان مقایسه کردن وضعیت و نحوه فعالیت شرکت‌ها با همدیگر
به عنوان مثال یکی از نسبت های مالی، نسبت جاری نام دارد که استفاده آن در تجزیه‌وتحلیل گزارش‌های قانونی شرکت‌ها است. نسبت جاری نشان‌دهنده این هست که توانایی یک شرکت نسبت به پرداخت بدهی‌هایش از محل دارایی‌های جاری چقدر است.
حال تصور کنید نسبت جاری یک شرکت را در طول ۵ سال مقایسه کرده متوجه این موضوع شده اید که قدرت کمپانی برای پرداخت بدهی‌ها، دچار کاهش شده است. این مسئله می‌تواند برای شما که یکی از سهامداران یا یکی از اعضای واحد مالی آن شرکت هستید، هشداردهنده باشد.
از طرف دیگر اگر میزان نسبت جاری یک کمپانی با سایر کمپانی‌های فعال در همان حیطه و صنعت مقایسه شود، می‌توان دریافت که مجموعه ما با توجه به وضعیت عمومی اقتصاد در کشور، چه عملکردی دارد.
افزون بر همه این‌ها، می‌توان از بررسی کردن روند تغییرات در نسبت های مالی یک کمپانی، آینده آن را با ضریب اطمینان بیشتری پیش‌بینی کرد. روشن شدن اهمیت این موضوع زمانی است که بدانیم اعتقاد سرمایه‌گذاران و اقتصاددان‌های سرشناس دنیا این است: «پیش‌بینی آینده = ثروت»
انواع نسبت های مالی
تعداد نسبت های مالی بسیار زیاد است؛ اما برای تحلیل راحت‌تر این نسبت‌ها، آن‌ها را با توجه به کمکی که هر کدام در تحلیل یک کسب‌وکار می‌کنند، در چهار دسته مجزا قرار می‌دهند. به‌طور کلی نسبت های مالی به 5 دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام از این دسته‌ها نیز خودشان زیرمجموعه‌های دارند که در ذیل شرح داده‌ایم.
انواع نسبت های مالی عبارت‌اند از:
نسبت‌های نقدینگی
قدرت یک شرکت در برآورده کردن تعهدات مالی را، این نسبت‌ها مورد بررسی قرار می‌دهند. سه مورد آورده شده در زیر، مهم‌ترین نسبت‌های نقدینگی هستند که به توضیح هر کدام پرداخته‌ایم.
- نسبت جاری
از تقسیم دارایی‌های جاری به بدهی‌های جاری، این نسبت به دست می‌آید. وضعیت نقدینگی شرکت توسط نسبت جاری به‌خوبی نشان داده می‌شود. برای نمونه اگر این نسبت 5.2 باشد، یعنی5.2 برابر دارایی‌های جاری شرکت بیشتر از بدهی‌های جاری آن است.
دقت داشته باشید که نسبت جاری دارای یک مقدار تعادلی است که بالاتر یا پایین‌تر بودن از آن، وجود مشکلی در عملکرد مجموعه را نشان می‌دهد.اگر این نسبت از مقدار تعادلی بالاتر باشد، معنی عدم تخصیص بهینه وجه نقد در کمپانی را می‌دهد و اگر از مقدار تعادلی پایین باشد، به واحد مالی یک هشدار جدی می‌دهد که توسط شرکت، بازپرداخت بدهی ریسک بالایی یافته است.
- نسبت آنی
نسبت به توان کمپانی در پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت از محل دارایی‌های جاری، نسبت آنی به افراد اطمینان بیشتری می‌دهد. این نسبت درواقع یک مدل محافظه‌کارانه از نسبت جاری به شمار می‌رود که محاسبه آن به این صورت است:
نسبت آنی= دارایی جاری منهای موجودی محصول و سفارش‌ها و پیش‌پرداخت‌ها تقسیم بر بدهی‌های جاری
- نسبت وجه نقد
سرعت پرداخت بدهی‌ها توسط این نسبت نشان داده می‌شود که برخی افراد آن را با نام نسبت نقدینگی هم می‌شناسند. توجه داشته باشید که در مقایسه با نسبت وجه نقد، نسبت آنی به جریان نقدی نزدیک‌تر است. فرمول نسبت وجه نقد بدین صورت است.
نسبت وجه نقد=سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت بعلاوه معادل‌های نقد و وجه نقد تقسیم بر بدهی‌های جاری
نسبت‌های فعالیت
چگونگی استفاده از منابع شرکت و مقدار بازدهی بهره‌گیری از این منابع، توسط این نسبت‌ها به اعضای شرکت نشان داده می‌شوند. برای اینکه متوجه شوید در یک کسب‌وکار، مدیریت منابع به چه شکلی انجام می‌شود، باید به بررسی نسبت‌های ذیل که با عنوان نسبت‌های فعالیت شناخته می‌شوند بپردازید. این نسبت‌ها عبارت‌اند از:
- نسبت دوره پرداخت بدهی‌ها
اینکه یک شرکت برای بازپرداخت بدهی‌ها چقدر توانایی مالی دارد را در نسبت‌های نقدی دیدیم؛ حال این موضوع که چقدر زمان لازم است تا شرکت بدهی‌های خود را پرداخت کند را در نسبت دوره پرداخت بدهی‌ها بررسی می‌کنیم. فرمول زیر برای محاسبه این نسبت مالی استفاده می‌شود:
دوره پرداخت بدهی‌ها= 365 “ضربدر” متوسط حساب‌های پرداختنی در نهایت تقسیم بر میزان خرید نسیه
- نسبت دوره وصول مطالبات
این نسبت مشخص کننده این است که به‌طور متوسط از سمت شرکت دریافت مطالبات در چه مدت‌زمانی انجام می‌شود. نسبت دوره وصول مطالبات از یک مقدار معینی که بر حسب متوسط صنعت مشخص می‌شود، نباید بیشتر شود؛ زیرا این موضوع نشان‌دهنده در ریسک بودن منابع شرکت بوده و یعنی اینکه شرکت در وصول مطالبات خودش به مشکل بر خورده است. محاسبه نسبت دوره وصول مطالبات دو مرحله دارد:
متوسط فروش نسیه روزانه=فروش نسیه سالانه/365
دوره وصول مطالبات=حساب‌های دریافتنی/متوسط فروش نسیه روزانه
- نسبت گردش دارایی
افراد برای فهمیدن میزان درآمدزایی دارایی‌های یک شرکت و مقدار استفاده بهینه از آن‌ها، از نسبت گردش دارایی استفاده می‌کنند. درواقع هرچقدر این نسبت بالا باشد نمایانگر بهره‌وری بالای شرکت است. فرمول محاسبه آن نیز به دین صورت است:
گردش دارایی‌ها=درآمد فروش تقسیم بر میانگین کل دارایی‌های ابتدا و انتهای دوره
نسبت‌های اهرمی
نسبت‌های اهرمی برای آن دسته از افرادی که در کمپانی سرمایه‌گذاری کرده‌اند و همچنین برای مؤسساتی که به شرکت اعتباراتی داده‌اند، بسیار مهم است. این نسبت میزان توانایی شرکت در بازپرداخت بدهی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت را نشان می‌دهد.
درواقع به‌وسیله‌ی نسبت‌های اهرمی، میزان ریسک ذی‌نفعان خارجی شرکت ازجمله بانک‌ها مشخص می‌شود و مهم‌ترین نسبت برای این ذی‌نفعان نیز همین نسبت است.
در اینجا چند مورد از مهم‌ترین نسبت‌های اهرمی را معرفی می‌کنیم:
- نسبت بدهی
این نسبت از تقسیم کردن کل بدهی‌ها به کل دارایی کسب‌وکار به دست می‌آید. نسبت بدهی مشخص کننده این هست که از محل ایجاد بدهی چه مقدار از اموال و منابع شرکت به دست آمده است. اگر این نسبت بیش از اندازه بالا رود، یعنی یک مجموعه اقتصادی به ورشکستگی در حال نزدیک شدن است.
محاسبه نسبت بدهی مطلوب برای یک حیطه کاری باید مطابق با وضعیت اقتصادی کشور و همچنین میانگین نسبت بدهی در صنعت مدنظر محاسبه شود. البته تعیین نسبت بدهی مطلوب در هر دوره، باید توسط افراد کاربلد و خبره به انجام برسد؛ این افراد از رابطه زیر برای محاسبه نسبت بدهی استفاده می‌کنند:
نسبت بدهی=کل بدهی/کل دارایی
- نسبت پوشش بهره
اگر بانکی بخواهد وضعیت یک کمپانی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد، از این نسبت بهره می‌برد. هر بانکی قبل از ارائه تسهیلات به کسب‌وکاری، جهت اطمینان از اینکه آن مجموعه توان بازپرداخت دارد یا نه به محاسبه نسبت پوشش بهره می‌پردازد. در صورت کوچک‌تر بودن این نسبت از یک، هیچ بانکی به آن مجموعه اعتبار تخصیص نخواهد داد. فرمول محاسبه نسبت پوشش بهره:
نسبت پوشش بهره=سود قبل از بهره و مالیات تقسیم بر هزینه بهره
- نسبت حقوق صاحبان سهام به دارایی‌های ثابت
طبیعتاً هر چه قدر که میزان این نسبت بیشتر باشد، برای سهامداران اطمینان بالاتری ایجاد کرده و به آن‌ها ریسک کمتری را تحمیل خواهد کرد. معادله زیر برای محاسبه این نسبت استفاده می‌شود:
نسبت حقوق صاحبان سهام به دارایی ثابت=حقوق صاحبان سهام تقسیم بر دارایی‌های ثابت
- نسبت مالکانه
همان‌گونه که نسبت بدهی نشان‌دهنده این موضوع بود که از طریق ایجاد بدهی، چقدر از دارایی شرکت به دست آمده‌اند، نسبت مالکانه نیز نشان می‌دهد که از طریق حقوق صاحبان سهام، چه مقدار از دارایی شرکت به دست آمده است. هرچه قدر عدد حاصل از معادله زیر بزرگ‌تر باشد یعنی در ارتباط با مدیریت دارایی‌ها، عملکرد کسب‌وکار مثبت است. این معادله به شرح زیر است:
نسبت مالکانه=حقوق صاحبان سهام تقسیم بر کل دارایی‌ها
نسبت‌های سودآوری
اهمیت این نسبت‌ها از آن جهت هست که هدف اصلی از انجام تمامی فعالیت‌ها در یک شرکت، افزایش سودآوری است؛ بنابراین بررسی نسبت‌های سودآوری، احتمالاً برای همه ذی‌نفعان یک شرکت اهمیت ویژه‌ای دارد.
گفتنی است که تشکیل‌دهنده‌ی پایه و اساس هر کسب‌وکاری، این نسبت‌ها هستند. اگر تعادل در نسبت‌های سودآوری از بین برود، کل فعالیت‌های کمپانی تحت شعاع آن قرار گرفته و ماهیت کسب‌وکار زیر سؤال می‌رود. در ادامه، مهم‌ترین نسبت‌های سودآوری را بررسی کرده‌ایم. این نسبت‌ها عبارت‌اند از:
- حاشیه سود خالص
حاشیه سود نشان‌دهنده این است که به عنوان سود چه میزان از مبلغ فروش هر واحد محصول کمپانی، در نظر گرفته می‌شود. پس اگر مثلاً فردی در مجموعه تولید ظروف پلاستیکی کار می‌کند، باید حاشیه سود خالص را به‌وسیله رابطه زیر محاسبه کند:
حاشیه سود خالص=سود خالص تقسیم بر فروش
- نسبت سود ناخالص
این نسبت از حاصل تقسیم سود ناخالص به فروش به دست می‌آید و به کمک آن، سود ناخالص تولید شده ارزیابی می‌شود.
- حاشیه سود عملیاتی
در حقیقت سود عملیاتی، پس از کسر تمام هزینه‌های عملیاتی، سود شرکت را نشان می‌دهد؛ یعنی افزون بر محاسبه بهای تمام شده، باید هزینه‌های بازاریابی، اداری، حمل‌ونقل و بیمه را نیز محاسبه و از درآمدهای شرکت کسر کرد تا مقدار این سود به دست بیاید؛ اما سود عملیاتی برای محاسبه حاشیه سود عملیاتی باید در رابطه زیر قرار داده شود:
حاشیه سود عملیاتی=سود عملیاتی تقسیم بر میزان فروش
- بازده حقوق صاحبان سهام (ROE)
واضح است که انتظار سهامداران هر شرکتی دریافت سود و همچنین افزایش قیمت هر سهم است؛ به عبارت دیگر آن‌ها خواهان به دست آوردن حداکثر بازده ممکن از سهم خریداری شده هستند. فرمول زیر برای محاسبه بازده حقوق صاحبان سهام استفاده می‌شود:
بازده حقوق صاحبان سهام=سود خالص تقسیم بر مجموع حقوق صاحبان سهام
- بازده دارایی (ROA)
بازده دارایی نشان‌دهنده چگونگی سودآوری شرکت در مقایسه با مقدار دارایی‌های آن است. درواقع توسط این بازده مشخص می‌شود که در یک مجموعه مدیران چقدر از دارایی‌های شرکت، کارآمد استفاده کرده‌اند. معادله زیر برای محاسبه این نسبت باید به کار گرفته شود:
بازده دارایی‌ها=سود خالص تقسیم بر مجموع دارایی‌ها
البته این نکته قابل ذکر است که اگر می‌خواهید نسبت به بازده دارایی ایده آل برای حیطه‌ای که در آن مشغول هستید، دید درست‌تری داشته باشید، باید به مقایسه ROA به دست آمده برای یک دوره زمانی مشخص با دوره‌های زمانی قبلی بپردازید. همچنین بهتر است که برای عملکرد هرچه بهتر، بازده دارایی شرکت خود را با بازده دارایی سایر شرکت‌ها که در حوزه کاری شما مشغول به فعالیت هستند، مقایسه کنید.
نسبت‌های ارزش بازار
این نسبت مالی نشان می‌دهد که دیدگاه سهامداران و تحلیلگران بازار دربارۀ عملکرد گذشته و آیندۀ شرکت چگونه است. این نسبت نیز به زیرمجموعه‌های تقسیم می‌شود که به شرح ذیل‌اند:
- ارزش دفتری
نشان‌دهنده‌ی ارزش خالص دارایی‌های کمپانی بر مبنای هر واحد از سهم. فرمول ارزش دفتری:
ارزش دفتری= قیمت بازار هر سهم از سهم عادی بعلاوه تعداد سهام در دست سهامداران عادی تقسیم بر حقوق صاحبان سهام
- نسبت قیمت به درآمد
این نسبت نظر تحلیلگران بازار سرمایه را در رابطه با سودآوری‌های آیندۀ شرکت تعیین می‌کند. معادله محاسبه آن عبارت است از:
نسبت قیمت به درآمد= قیمت بازار هر سهم از سهام عادی تقسیم بر سود هر سهم از سهام عادی
- نسبت قیمت به فروش
نسبت قیمت به فروش=قیمت بازار هر سهم از سهام عادی تقسیم بر کل فروش شرکت در یک سال اخیر
محدودیت نسبت های مالی
همان‌طور که در بخش‌های ابتدایی مقاله ذکر کردیم، نسبت های مالی با بهره‌گیری از صورت‌های مالی یک کمپانی، می‌توانند به سرمایه‌گذاران و تحلیلگران مالی، از وضعیت اقتصادی یک سازمان، دید بهتری ارائه دهند تا آن‌ها بتوانند با استفاده از نتایج به دست آمده، تصمیم‌گیری‌های خود را انجام دهند.
اما این نکته نیز قابل ذکر است که این نسبت های مالی با وجود آسان‌تر کردن پیش‌بینی برای مدیران شرکت‌ها، محدودیت‌هایی نیز دارند که ممکن است ابهاماتی را ایجاد کند. بعضی از این محدودیت‌ها شامل:
- نسبت های مالی بیشتر یک دید کلی به گذشته را ارائه می‌دهد.
- این نسبت‌ها در صورتی که اعداد و ارقام بر اساس بهای تمام شده تاریخی باشند، سطح عمومی قیمت‌ها و ارزش‌های جاری را انعکاس نخواهند داد.
- به دلیل اینکه روش محاسبه هر نسبت مالی ممکن است بر طبق استانداردها نباشد، بنابراین در محاسبات انجام گرفته نمی‌توان تأثیر نفوذ اطلاعات گزینش شده را نادیده گرفت.
- در روش‌های مختلف حسابداری، ممکن است این نسبت‌ها دچار تغییر شوند. همچنین تغییر در اصول و برآوردهای حسابداری نیز در تغییر نسبت های مالی، تأثیر می‌گذارند.
سخن پایانی با وانیکس
همان‌طور که با خواندن این مقاله متوجه شدید، محاسبه نسبت مالی به کمک اقلام صورت‌های مالی بوده و این نسبت‌ها انواع مختلفی دارند. به‌طور کلی از نسبت های مالی برای سنجیدن توان واحدهای تجاری در پرداخت تعهدات کوتاه‌مدت استفاده می‌شود.
با اینکه فرمول‌ها و معادلات به کار گرفته شده برای انواع نسبت های مالی، بسیار حساب شده و دقیق هستند، پیشنهاد و توصیه ما به شما کاربران عزیز این است که در استفاده از نتایج محاسبات، متغیرها و سایر عوامل تأثیرگذار بر روند مالی کمپانی را نیز در نظر داشته باشید.
سؤالات متداول درباره نسبت های مالی
-
در مورد عملکرد شرکت،ROA چه اطلاعاتی را ارائه می‌دهد؟
این نسبت در مقایسه با مقدار دارایی‌های یک شرکت، چگونگی سودآوری آن شرکت را نشان می‌دهد. درواقع نسبت بازده دارایی مشخص کننده میزان استفاده کارآمد از دارایی‌های یک مجموعه توسط مدیران آن است.
-
تفاوت میان نسبت جاری و آنی چیست؟
در نسبت آنی، مواردی مثل پیش‌پرداخت‌ها و موجودی کالا از دارایی کسر می‌شود تا در مقایسه با نسبت جاری، قدرت بازپرداخت بدهی‌ها به شکل محافظه‌کارانه‌تری از محل دارایی‌های جاری در کوتاه‌مدت محاسبه شود.
