حال شاید برایتان سؤال باشد که این رشد چگونه محاسبه می‌شود؟و یا چه عواملی بر این رشد اقتصادی موثراند؟ در این باره باید بگوییم، این مفهوم را می‌توان به صورت واقعی یا اسمی با توجه به نرخ تورم، اندازه‌گیری و تنظیم کرد. رشد اقتصادی کل به طور سنتی، بر اساس تولید ناخالص داخلی (GDP) و یا تولید ناخالص ملی (GNP)اندازه‌گیری می‌شود؛ اگرچه بعضی مواقع، برخی معیارهای جایگزین نیز برای اندازه‌گیری این مفهوم مورداستفاده قرار می‌گیرند. در مورد عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی نیز، باید بگوییم که این رشد تحت‌تأثیر عوامل مختلفی اتفاق می‌افتد که حتی ممکن است با شرایط تنش‌زایی نیز همراه باشد. در ادامه این مقاله از سری مقالات اقتصادی وانیکس، همراه ما باشید و جواب کامل سؤال رشد اقتصادی چیست و چه عواملی بر آن مؤثر است را پیدا نمایید. پیشنهاد ما به شما این است، اگر جزو آن دسته از انسان‌هایی هستید که به سرمایه‌گذاری و مسائل اقتصادی علاقه‌مندید هرگز این مطالب را از دست ندهید.
تعریف رشد اقتصادی
در ابتدای مطالبمان قبل پرداختن به موضوعات دیگر، می‌خواهیم شما را با تعریف دقیق رشد در زمینه‌های اقتصادی آشنا کنیم و بگوییم که منظور از این نوع رشد چیست؟ به عبارت ساده، افزایش تولید کل در یک جامعه همان رشد اقتصادی است؛ چون سود کل حاصل از تولید، ارتباط نزدیکی با افزایش میانگین بهره‌وری دارد و افزایش بهره‌وری نیز منجر به افزایش درآمد می‌شود. درآمد زیاد قدرت خرید مصرف‌کنندگان را بالا برده و آنان را به‌سوی خرید بیشتر ترغیب می‌کند. همه این‌ها یعنی کیفیت و استاندارد بالای زندگی!
در اقتصاد، مدل‌سازی رشد معمولاً به‌عنوان تابعی از سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی، نیروی کار و فناوری است. به‌ویژه اینکه، افزایش کیفیت یا کمیت جمعیت حاضر در محل کار، نوع تجهیزاتی که با آنها کار می‌کنند، دستورالعمل‌هایی در دسترس برای ترکیب سرمایه، نیروی کار و مواد اولیه، موجب افزایش بازده اقتصادی می‌شود. اگر بخواهیم موارد گفته شده در بالا را به‌صورت کلی جمع‌بندی کنیم،در واقع می‌گوییم، رشد در زمینه اقتصادی به دو معناست. رشد اقتصادی بر اساس رایج‌ترین و نخستین تعریف، یعنی در طول دوره‌ای زمانی حداقل ۲ دورهٔ ۳ ماههٔ متوالی، بازدهی اقتصاد، افزایش یابد. تعریف دوم این رشد، عبارت است از استفاده از تمامی منابع کمیاب توسط اقتصاد و در نتیجه افزایش یافتن آنچه اقتصاد می‌تواند تولید کند. باتوجه‌به حرکتِ رو به بیرونِ منحنی امکانات تولید (PPF) ، می‌توان افزایش پتانسیل تولیدی اقتصاد را نشان داد.همچنین قابل‌ذکر است که برای نشان دادن میزان رشد در زمینه اقتصاد، ساده‌ترین راه، تقسیم تمامی کالاها به دو دستهٔ اصلیِ «کالاهای سرمایه‌ای» و «کالاهای مصرفی» است.
چه عواملی موجب رشد اقتصادی می شود؟
حال که با تعاریف رشد در حیطه اقتصاد آشنا شدید، بهتر است بدانید که چه عواملی روی این رشد تأثیرگذار هستند. با شناسایی این عواملی شما می‌توانید جهت بهبود شرایط فعلی، قدمی بردارید. در طول زمان، رشد در منحنی امکانات تولید، به‌عنوان افزایشِ بازدهیِ بالقوه تعریف می‌شود و نحوه نمایش آن، تغییر مکانِ رو به بیرون منحنی است. معنی تغییر مکانِ رو به بیرونِ منحنی امکانات تولید این است که ظرفیت تولیدِ تمام محصولات در اقتصاد، روند صعودی به خود گرفته است. همه اتفاقات گفته شده در فوق، زمانی رخ می‌دهد که اقتصاد یک کشور به تمامی موارد اشاره شده در زیر پایبند باشد؛ به عبارت دیگر مواردی که در ادامه اشاره می‌کنیم از جمله موارد مهمی هستند که اقتصاد از آنها تأثیر می‌پذیرد.
- به‌کارگیری فناوری‌های جدید
استفاده از فناوری‌های جدید می‌تواند نقش بالقوه‌ای را در میزان افزایش تولید انواع مختلف کالاها و خدمات داشته باشد. چون بی شک کارآمدی فناوری‌های جدید بسیار بیشتر از فناوری‌های قدیمی است. در قرن‌های ۱۸ و ۱۹، «مکانیزاسیون» گسترده به بریتانیا این امکان را داد که از منابع نسبتاً کم به مقادیر عظیمی از بازدهی برسد و تبدیل به نخستین کشور کاملاً صنعتی جهان شود. نرخ رشد سریع چین، در سال‌های اخیر نیز تا حد زیادی به‌کارگیری فناوری‌های جدید در فرایند تولید مدیون است.
اگر برای تولید کالاهای سرمایه‌ای، مقدار ناکافی از منابع اختصاص داده شود، اقتصاد، رشد نمی‌کند. در واقع چون در گذر زمان از ارزش سرمایه کاسته می‌شود، باید بخشی از منابع به تولید کالاهایی سرمایه‌ای اختصاص داده شود تا اقتصاد زیاد دچار تغیر نشود.
- تقسیم‌کار و تخصصی‌شدن وظایف
اگر در کارگاه‌های تولیدی، تقسیم‌کار صورت پذیرد، یعنی هرکدام از بخش‌های مختلف به افراد مختلف اختصاص داده شوند، میزان بازدهی تولید بیشتر می‌شود؛ چون با این کار، تقسیم وظیفه صورت می‌پذیرد و هرکدام از افراد در قبال وظیفه محول شده به آنان دچار مسئولیت می‌شوند و مجبورند کار خود را به درستی انجام دهند. آمارها نشان می‌دهند که تقسیم‌کار و در نتیجه تخصصی‌شدن وظایف، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در رشد ظرفیت تولیدی داشته باشد و سبب بیرون کشیده‌شدن منحنی امکانات تولید شود.
- به‌کارگیری روش‌های جدید تولید
در افزایش بازدهی، به‌کارگیری روش‌های جدید تولید نیز تأثیر زیادی دارند.برای مثال، در دههٔ ۱۹۸۰، در تولید وسایل نقلیهٔ موتوری، استفاده از کارِ گروهی موجب کاهش ضایعات شد و بهره‌وری را تا حد قابل قبولی بهبود بخشید. در عصر امروز، استفادهٔ گسترده از روش‌های تولیدی کنترل شده توسط رایانه‌ها مثل رباتیک، به طور چشمگیری پتانسیل تولیدی بسیاری از شرکت‌های تولیدی را افزایش داده است.
۴. افزایش نیروی کار
افزایش نیروی کار نیز با افزایش تولید امکان رشد بالقوه اقتصاد را فراهم می‌کند. این افزایش می‌تواند از طریق رشد طبیعی جمعیت صورت بگیرد که این رشد نیز زمانی محقق می‌شود که میزان تولد از میزان مرگ‌ومیر بیشتر باشد. همچنین این افزایش می‌تواند از طریق مهاجرت نیز صورت بگیرد. اگر کشور مهاجرپذیر باشد بی شک نیروی کار زیادی خواهد داشت؛ مثلاً کشورهای مثل آمریکا که سالانه تعداد زیادی از مهاجران خارجی را به کشور خود وارد می‌کنند در بخش‌های تولیدی خود مشکلی بابت تأمین نیروی انسانی ندارند.
۵. کشف مواد اولیهٔ جدید
داشتن مواد اولیه و معادن و منابع مهم، می‌تواند موجب افزایش ظرفیت‌های تولیدی و رشد اقتصادی شود.
چرا رشد اقتصادی مهم است؟
یکی از مهم‌ترین معیارها و شاخص‌های سنجش اقتصاد سالم، همین رشد در زمینه اقتصاد است. اگر یک کشور به مدت طولانی دارای رشد اقتصادی مثبت باشد، این رشد تأثیرات زیادی بر سطح رفاه جامعه، درآمدها و اشتغال خواهد گذاشت؛ بنابراین همان‌طور که بارها در موارد فوق اشاره کردیم، رشد در زمینه اقتصاد، با رشد در زمینه تولید همراه بوده و از این طریق باعث تأثیرات دیگر می‌شود؛ مثلاً رشد در زمینه تولید باعث می‌شود، کارخانه‌های تولیدی به نیروی کار بیشتری نیاز داشته باشند و از این طریق، میزان اشتغال و درآمد افراد جامعه افزایش می‌یابد.
رشد در زمینه اقتصادی علاوه بر تأثیرات فراوان بر زندگی افراد جامعه، برای دولت نیز سود زیادی دارد؛ زیرا با افزایش رشد، دولت می‌تواند مالیات‌های زیادی از افراد بگیرد و با استفاده از این مالیات‌ها، کسری بودجه خود را جبران کرده و مازاد آن را در زمینه‌های دیگر به کار بگیرد.
عوامل محدودکننده رشد اقتصادی
تا الان هر چه گفتیم از عوامل مؤثر بر رشد اقتصاد و مزایای این رشد بودند؛ حال می‌خواهیم از مواردی حرف بزنیم که وجود آنها، مانع رشد در این زمینه می‌شود.
این موارد عبارت‌اند از:
- سطح پایین خدمات بهداشتی و درمانی
آن دسته از افرادی که به خدمات بهداشتی و درمانی، دسترسی مناسبی ندارند، سطح بهره‌وری در آنان نیز پایین است. این عدم دسترسی به آن معنا است که کشور نمی‌تواند از تمام پتانسیل‌های نیروی کار، استفاده حداکثری را ببرد.
- عدم وجود زیرساخت‌های لازم
اغلب کشورهایی که درحال‌توسعه هستند، زیر ساخت‌های موجود را برای افزایش کارخانه‌ها و شرکت‌های تولیدی ندارند، بنابراین عدم وجود این زیر ساخت‌ها موجب کاهش تولید و مانع رشد در زمینه اقتصاد می‌شود.
- پرواز سرمایه
اگر توسط کشور، بازده مورد انتظار سرمایه‌گذاران برآورده نشود سرمایه‌گذاران برای رسیدن به بازدهی بیشتر، پول خود را از کشور خارج می‌کنند.
- بی‌ثباتی سیاسی
اگر کشوری دچار بی‌ثباتی سیاسی باشد، این بی‌ثباتی موجب ترس سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری می‌شود.
- چارچوب نهادی
اغلب قوانین محلی موجود، آن‌طور که باید از حقوق تولیدکنندگان حمایت نمی‌کنند؛ همین مسئله باعث ناامیدی تولیدکنندگان شده و با کاهش تولید، عدم رشد اقتصادی را باعث می‌شوند.
- سازمان تجارت جهانی
ادعای بسیاری از اقتصاددانان این است که در برابر کشورهای درحال‌توسعه، سازمان تجارت جهانی و سایر سیستم‌های تجاری، مغرضانه عمل می‌کنند. اغلب توسط کشورهای پیشرفته، استراتژی‌هایی اتخاذ می‌شود که کمکی به آزادسازی تجارت نمی‌کند.
هزینه های رشد اقتصادی
همان گونه که اشاره کردیم، رشد در حیطه اقتصاد، مزایای زیادی به کشور و افراد جامعه می‌رساند اما مانند هر مسئله دیگری، این مورد نیز همراه با مزایا، معایبی را نیز دارا است. از جمله این پیامدها و معایب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
هزینه های زیست محیطی
در مطالب فوق ذکر کردیم که رشد اقتصاد با افزایش تولید همراه است و این دو مورد باهم رابطه دوطرفه دارند و افزایش هرکدام موجب افزایش دیگری نیز می‌شود. اما همان گونه که می‌دانید با افزایش تولید، آلودگی‌ها و سایر عواقب زیست محیطی نیز بیشتر می‌شود. اغلب اقتصاددانان معتقدند که رشد سریع در اقتصاد، معمولاً در محیط‌زیست تأثیر بسزایی می‌گذارد.
افزایش نابرابری درآمد
درست است که گفتیم رشد در اقتصاد موجب افزایش اشتغال و درآمدها می‌شود؛ ولی توجه داشته باشید، کسانی که در بخش‌های تولیدی شاغل نبوده، از افرادی که در این بخش مشغول‌اند عقب می‌مانند و این باعث نابرابری در آمد و فاصله طبقاتی زیاد در جامعه می‌شود.
سخن پایانی با وانیکس
در این مقاله از وبلاگ وانیکس به بررسی پاسخ سؤال رشد اقتصادی چیست و چه عواملی بر آن مؤثر است پرداخته و تمام مواردی را که حس کردیم در این زمینه لازم است بدانید را لیست کردیم.
امیدواریم خواندن این مقاله به سطح آگاهی شما افزوده باشد. اگر سؤال و یا پیشنهادی داشتید، می‌توانید با مشاوران مجموعه ما تماس حاصل فرمایید. کادر مجموعه وانیکس آماده شنیدن نظرات و پیشنهادهای شما است.
