در این مقاله از سری مقالات آموزش اقتصادی وانیکس، قصد داریم شما را در درک بهتر تورم و تأثیرات آن بر بازار مالی و سرمایه آشنا کرده و برخی از انواع مهم تورم و موارد مرتبط به آن را بیان کنیم. اگر به مسائل اقتصادی علاقه‌مند بوده و دوست دارید از نحوه عملکرد تورم بیشتر آشنا شوید از شما دعوت می‌کنیم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
لیست موارد آورده شده در مقاله تورم چیست و تأثیراتی بر اقتصاد دارد:
- تعریف تورم
- چه عواملی بر تورم تأثیر می گذارد؟
- ابر تورم چیست
- تورم منفی چیست
- عوامل به وجود آورنده تورم منفی
- تأثیر تورم بر بازارهای مالی
- چگونگی محاسبه تورم
تعریف تورم
فرایندی که طی آن ارزش پول از دست رفته و در نهایت موجب بالا رفتن قیمت کالاهای مصرفی می‌شود همان تورم یا Inflation است؛ به عبارت دیگر، در دوره زمانی که تورم رخ داده، قیمت کالا و خدمات افزایش پیدا می‌کنند.
حال برخی از اقتصاددانان بر این باورند که سطحی از تورم می‌تواند اثرات خوبی روی اقتصاد داشته باشد و وجود تورم یک امر کاملاً عادی است. اما دقت کنید که اشاره کردیم سطحی از تورم! با بالا رفتن تورم، قدرت خرید افراد جامعه پایین آمده و ارزش زمانی پول آنان با گذشت زمان کاهش می‌یابد. یعنی اگر امسال با یک مقدار پولی توانستید یک پیتزا بخرید با همان مقدار پول در یک سال بعد و یا حتی چند ماه بعد نمی‌توانید همان پیتزا را خریداری کنید. این یعنی همان از دست رفتن ارزش پول با گذر زمان. به‌طورکلی و خلاصه می‌توانیم بگوییم تورم بالا، جامعه را فقیرتر می‌کند!
چه عواملی بر تورم تأثیر می گذارد؟
همانگونه که می‌دانید؛ مانند سایر پدیده‌ها، تورم نیز به‌خودی‌خود به وجود نیامده و عواملی در به وجود آمدن و بالا رفتن آن تأثیرگذار هستند؛ اما اقتصاددانان درباره عواملی که در تحریک تورم در هر دوره زمانی دخیل هستند، اتفاق‌نظر ندارند. با تحقیقات انجام‌گرفته مشخص شده است که سه دسته برجسته از موارد تأثیرگذار بر تورم، در نظرات هر اقتصاددانی وجود دارد و این دسته‌ها عبارت‌اند از:
- تورم ناشی از فشار هزینه
- تورم ناشی از فشار تقاضا
- تورم ذاتی.
در ادامه هر کدام از این موارد را به صورت جزئی‌تر مورد بحث قرار داده‌ایم:
تورم ناشی از فشار هزینه
در برخی موارد، تورم می‌تواند ناشی از افزایش قیمت کالاها و خدمات مهم باشد، درحالی‌که جایگزین مناسبی برای آن کالاها فعلاً در دسترس نیست. عاملی که باعث گسترش این نوع تورم می‌شود، اغلب، هزینه‌های بالای تولید است.
با بالارفتن هزینه‌های تولید، مقدار تولید کل کاهش یافته و درنتیجه میزان عرضه به بازار نیز کم می‌شود. با کم شدن میزان تولید و عرضه به بازار، درصورتی‌که تقاضا برای کالاها ثابت است، قیمت تمام شده کالاها افزایش یافته و تورم را ایجاد می‌کند. نکته دیگر قابل ذکر درباره این تورم، این است که تورم ناشی از فشار هزینه در نقطه مقابل تورم ناشی از کاهش تقاضا قرار دارد.
در ادامه این تورم را نیز بررسی کرده‌ایم.
تورم ناشی از فشار تقاضا (Cost-Push inflation)
این تورم در اثر افزایش سریع تقاضای کل در یک اقتصاد، رخ می‌دهد. اگر عرضه پول توسط بانک مرکزی بدون افزایش متناظر در بخش‌های تولیدی، به سرعت بالا رود، موجب به وجود آمدن فشار تقاضا می‌شود. در این حالت، با پیشی گرفتن تقاضا از عرضه، قیمت‌ها هم افزایش پیدا می‌کنند. هنگامی که افراد پول بیشتری داشته باشند، مسلم است که کالاهای بیشتری را خریداری می‌کنند و این باعث می‌شود قیمت کالاها بالا رود.
تورم ذاتی (Built-In inflation)
این نوع تورم مرتبط با انتظارات تطبیقی است. به عبارت ساده‌تر، اغلب افراد انتظار این را دارند که نرخ تورم فعلی در آینده نیز ادامه‌دار باشد. با این تصور، با بالا رفتن قیمت کالاها و خدمات، انتظار کارگران و سایر متقاضی‌ها این است که این روند افزایشی در آینده نیز ادامه یافته و آنان برای بهبود شرایط زندگی خود نیاز به پول بیشتری دارند. با افزایش دستمزد این افراد، قیمت کالاها نیز افزایش پیدا می‌کند و این حلقه افزایش دستمزد و در نتیجه افزایش قیمت تا زمانی ادامه‌دار می‌شود که عاملی موجب تحریک عامل دیگر شود.
حال که با عوامل مؤثر بر تورم و تأثیری که بر اقتصاد می‌گذارد به صورت جامع آشنا شدید، در بخش‌های بعدی می‌خواهیم دو نوع از انواع تورم که بیشترین تأثیر را در اقتصاد می‌گذارند، بررسی نماییم. این تورم‌ها عبارت‌اند از: ابر تورم و تورم منفی که در بخش بعدی موردبحث قرار گرفته‌اند.
ابر تورم چیست
یکی از انواع تورم که اهمیت آن به‌قدری است که در صورت بروز باعث فروپاشی اقتصاد یک کشور می‌شود، ابر تورم یا Hyperinflation نام دارد. اما تعریف این نوع تورم چیست؟ چه عاملی موجب ایجاد آن می‌شود؟
برای توصیف افزایش سریع قیمت‌ها به طور غیرقابل‌کنترل و بیش از حد در یک اقتصاد، واژه ابر تورم را به کار می‌برند. واژه تورم یک معیار برای توصیف افزایش قیمت‌ها و کاهش توان خرید مردم است، اما ابر تورم نوعی تورم با سرعت رشد زیاد است. رشد این نوع تورم در هر ماه بیش از ۵۰ درصد است.
در اقتصادهای پیشرفتهHyperinflation یک اتفاق نادر محسوب می‌شود، اما در کل تاریخ، این تورم به دفعات زیاد در کشورهای مثل آلمان، چین، مجارستان، روسیه و آرژانتین رخ داده است.
برای درک بهتر از این تورم، مثال زیر را در نظر بگیرید:
فرض کنید بعد از ورود به یک فروشگاه، روی هیچ یک از محصولات آن، برچسب قیمت نبینید و آن را پیش صندوقدار ببرید تا همان لحظه قیمت را برای شما تعین کند. شاید چند ساعت قبل، برای خرید این محصول، مبلغ پنج هزار تومان را پرداخت کردهاید، اما حال صندوقدار به شما مبلغی دو برابر آن را بیان می‌کند. البته اگر شما در عرض این چند ساعت که فروشگاه را ترک کردهاید، بقیه مردم از ترس افزایش قیمت‌ها، همه محصولات را غارت نکرده باشند! این شرایط و اتفاقات، غیرقابل‌تصور هستند؛ اما در کشورهای درگیر با ابر تورم این شرایط رخ می‌دهد.
تورم منفی چیست
اکثر افراد پدیده تورم را به‌عنوان یک واقعیت در زندگی روزمره خود پذیرفته‌اند. اما در بعضی مواقع در کشور شرایطی رخ می‌دهد که پدیدهٔ کاملاً عکس با تورم رخ می‌دهد که به آن تورم منفی و یا Deflation می‌گویند.
دوره‌ای که در آن تورم منفی رخ می‌دهد، به زمستان اقتصادی شهرت دارد. اثرات به‌جامانده از تورم منفی، در بعضی از اقتصادها، بر پیکره بازارهای مالی تا سال‌ها احساس می‌شود. در این نوع تورم، قیمت کالاها و خدمات به تدریج کاهش یافته و ارزش پول ملی بالا می‌رود. با رسیدن نرخ تورم به زیر صفر، به مرور باز قیمت کالاها کاهش می‌یابد و فرد با پولی که در اختیار دارد، قدرت خرید بیشتری پیدا کرده و می‌تواند کالاهای زیادی را خریداری نماید.
با این تعاریف ارائه شده از تورم منفی، شاید این تورم، ابتدا خوب به نظرتان برسد، اما پیامدهایی که این پدیده دارد، دقیقاً عکس این موضوع را ثابت کرده است.
تورم منفی نیز به همان اندازه که تورم‌های بالا به اقتصاد ضرر می‌زنند، مضر است. در این پدیده، دستمزدها به شدت کاهش یافته و تولید نیز دچار رکود می‌شود که در نتیجه آن، نرخ بیکاری در جامه افزایش پیدا می‌کند. با این پدیده، سود حاصل از کسب‌وکارها نیز دچار کاهش تدریجی شده و کسب‌وکارهای جدید رشد و توسعه نمی‌کنند.
در دوره‌ای که یک کشور در تورم منفی به سر می‌برد، مردمان جامعه از خرج کردن پول خودداری کرده و میل به سرمایه‌گذاری مولد به شدت روند نزولی به خود می‌گیرد. نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که نباید تورم منفی را با کاهش تورم یکسان در نظر بگیرید؛ در کاهش تورم نرخ تورم همچنان از صفر بالا است؛ اما در تورم منفی این نرخ به زیر صفر می‌رسد.
حال در ادامه می‌خواهیم برای درک عمیق‌تر موضوع، عواملی که موجب ایجاد تورم منفی می‌شوند را باهم بررسی کنیم.
عوامل به وجود آورنده تورم منفی
در بروز تورم منفی، عوامل زیادی می‌توانند دخیل باشند که ریشه همه آنها به تغیر منحنی عرضه و تقاضا بر می‌گردد. به یاد داشته باشید که میزان عرضه و تقاضا، روی قیمت همه کالاها تأثیر می‌گذارند؛ با این فرض، اگر برای یک کالا، عرضه را ثابت در نظر بگیریم، با کاهش تقاضا برای آن، قیمت نیز به مراتب پایین می‌آید.
اگر بخواهیم علاوه بر این موارد، دلایل اصلی که در ایجاد تورم منفی نقش دارند را لیست کنیم، این موارد به شرح زیر هستند:
تغییرات ناگهانی در ساختار بازارهای سرمایه
اگر توسط چندین شرکت، در یک دوره زمانی، محصولات مشابهی به بازار عرضه شود، این شرکت‌ها برای رقابت با هم و بالا بردن فروش خود در بازار، مجبور به کاهش قیمت کالاهای خود خواهند بود.
بالا بودن نرخ تولید بدون وجود تقاضا
با گسترش فناوری‌های جدید و ایده‌های نوآورانه، بازدهی افزایش پیدا می‌کند که با افزایش بازدهی، قیمت‌ها کاهش می‌یابند.
کاهش در عرضه پول
با کاهش عرضه پول به بازار، پول ارزشمند می‌شود؛ در نتیجه این امر، قیمت‌ها کاهش یافته و قدرت خرید مردم بالا می‌رود. اما چه عواملی باعث کاهش عرضه پول می‌شوند؟ بانک مرکزی دلیل اصلی این کار است. تأمین‌کننده مخارج در بسیاری از اقتصادها، اعتبارات هستند.
زمانی که مؤسسات اعتباری، از دادن وام امتناع می‌کنند، مصرف‌کنندگان نمی‌توانند زیاد خرج کنند و این موضوع فروشگاه‌ها را مجبور می‌کند تا قیمت‌های خود را به دلیل فروش بیشتر، کاهش دهند.
اقدامات ریاضت اقتصادی
کاهش مخارج دولت، کسب‌وکارها یا مصرف‌کنندگان، می‌تواند دلیلی برای ایجاد تورم منفی باشد. زمانی که دولت مخارج خود را از طریق برداشتن طرح‌های رفاهی و کمکی کاهش می‌دهد، اگر این کاهش در دوره‌های زمانی طولانی و به صورت گسترده انجام پذیرد، تورم منفی را ایجاد می‌نماید.
تأثیر تورم بر بازارهای مالی
حال که با مفهوم تورم، انواع مهم آن و عوامل به‌وجودآورنده آن آشنا شدید، در ادامه مطلب قصد داریم شما را با تأثیراتی که تورم بر بازارهای مالی دارد آشنا کنیم تا با توجه به آن، در سرمایه‌گذاری‌های خود، نرخ تورم را نیز در نظر بگیرید.
تأثیراتی که تورم بر بازار سهام و ارز دیجیتال دارد:
- بازار سهام
با توجه به ساختار اقتصادی متفاوت حاکم بر هر کشور، پژوهشگران اقتصادی، نتوانستند رابطه بین تورم و سهام را به درستی کشف کنند. از نظر برخی از اقتصاددانان این رابطه منفی بوده و از نظر بعضی‌ها مثبت و از نظر برخی دیگر نیز تورم و سهام فاقد ارتباط هستند. توجه کنید که تورم همیشه تأثیر منفی بر اقتصاد نمی‌گذارد و گاهی می‌تواند مفید نیز باشد. اغلب اقتصاددانان بر این باورند که تورم خفیف عموماً خوب است؛ زیرا به نوعی نشان دهنده اقتصاد در حال رشد است.
همچنین آمارها و تحقیقات انجام گرفته، نشان می‌دهند که در سهام، بالاترین بازدهی واقعی، زمانی رخ می‌دهد که نرخ تورم بین ۲ الی ۳ درصد باشد. به‌طورکلی می‌توان گفت برای جلوگیری از بی‌ارزش شدن دارایی، خرید سهام در بلندمدت روش خوبی محسوب می‌شود. اما خرید سهام در کوتاه‌مدت می‌تواند از نوسانات تورم تأثیر پذیرفته و در نتیجه قیمت آن کاهش یابد.
- بازار ارزهای دیجیتال
تأثیر تورم بر بازارهای ارز دیجیتال به اندازه تأثیر آن در بازار سهام نیست. عرضه محدود و ثابت ارز دیجیتال، باعث مقاومت آن در برابر تورم می‌شود؛ به عنوان نمونه، بیت‌کوین که معروف‌ترین ارز دیجیتال در دنیای کنونی محسوب می‌شود، عرضه آن حدود ۲۱ میلیون توکن است، در بلندمدت، این ویژگی موجب افزایش قیمت این ارز دیجیتال می‌شود.
اما توجه کنید که هر ارز دیجیتالی ویژگی بیت‌کوین را ندارد؛ به عنوان نمونه، برخی از توکن‌ها وجود دارند که بین سرمایه‌گذاران بسیار شهرت دارند، به نام استیبل کوین‌ها. برخی از این توکن‌ها با پشتوانه فیات هستند و اگر روی آنها سرمایه‌گذاری کنید، تورم روی سرمایه شما اثر خواهد گذاشت. این تأثیر می‌تواند ارزش سرمایه شما را کاهش دهد؛ چون ارز پشتوانه این استیل کوین‌ها با تورم، ارزش خود را از دست می‌دهند.
در مطالب بالا بارها به اصطلاح نرخ تورم اشاره کرده‌ایم، شاید برایتان جای سؤال باشد که این نرخ چگونه مورد محاسبه قرار می‌گیرد؟ در ادامه پاسخ این پرسش را بررسی کرده‌ایم.
چگونگی محاسبه تورم
نرخ تورم نشان‌دهنده ارزش پول و قدرت خرید یک جامعه در بازه زمانی معین است. البته در اقتصاد، شاخص‌های قیمتی زیادی وجود دارند که برای محاسبه نرخ تورم، می‌توان از هرکدام از آنها استفاده کرد؛ مثلاً شاخص بهای (قیمت) تولیدکننده، شاخص بهای (قیمت) مصرف‌کننده و شاخص قیمت عمده‌فروشی؛ اما بیشتر در محاسبه نرخ تورم از شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) یا Consumer Price Index، استفاده می‌شود.
این نرخ می‌تواند در بازه‌های زمانی سالانه، ماهانه و یا هفتگی از سوی بانک مرکزی، برای یک سبد کالای خاص مورد محاسبه قرار بگیرد. همچنین قابل ذکر است که این نرخ هر چند سال یکبار از سوی بانک مرکزی، مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
سخن پایانی با وانیکس
در این مقاله از وبلاگ وانیکس به بررسی تورم و تأثیراتی که بر روی بازارهای مالی و اقتصاد یک کشور دارد پرداخته و انواع و عوامل مؤثر بر آن را بیان کردیم. همان‌طور که با مطالعه این مطلب نیز متوجه شدید، درصدی از نرخ تورم می‌تواند برای جامعه مفید و رشد اقتصادی آن، مفید باشد؛ اما در صورت خارج شدن تورم از کنترل، اثرات زیان‌بار زیادی روی اقتصاد یک کشور می‌گذارد که تا سال‌ها نشانه‌های آن بر روی بازارهای مالی باقی می‌ماند. در تورم‌ها معمولاً قشر متوسط و کم درآمد جامعه، بیشترین آسیب را می‌بینند.
پیشنهاد مشاوران مجموعه ما به شما این است، برای مصون ماندن از این خطرات، نسبت به خارج کردن دارایی‌های خود از نقدینگی اقدام کرده و برای حفظ ارزش آن، در بازارهای طلا، ارز دیجیتال و زمین سرمایه‌گذاری نمایید.
حتماً توجه کنید که وارد شدن به عرصه سرمایه‌گذاری، یک اقدام حیاتی در زندگی شخص به شمار می‌رود و وارد شدن به آن بدون هیچ دانش و اطلاعاتی می‌تواند ضررهای زیادی به بار آورد؛ از همین رو بهتر است، قبل از اقدام برای سرمایه‌گذاری، حتماً با مشاوران با تجربه این حیطه مشورت نمایید. تیم مجموعه وانیکس در این زمینه آماده خدمت‌رسانی به شما عزیزان است.
