اقتصاد کوبا چگونه است؟ آشنایی با اقتصاد کشور کوبا

Cuba در طی تاریخ با پیشرفت‌ها و پسرفت‌های زیادی همراه بوده و عوامل زیادی به اقتصاد آن لطمه وارد کرده‌اند. در این مقاله از وبلاگ وانیکس می‌خواهیم شما را با اقتصاد کوبا آشنا کرده و موارد مرتبط و تأثیرگذار بر آن در طول تاریخ را مورد بحث قرار دهیم. اگر جزو آن دسته از افرادی هستید که دوست دارند درباره وضعیت اقتصادی سایر مناطق جهان اطلاعاتی به دست آورند، به شما پیشنهاد می‌کنیم خواندن این مقاله را از دست ندهید.

 

 

کلیاتی از اقتصاد کوبا

اقتصاد کوبا یک اقتصاد دستوری مختلط بوده و تحت سلطه شرکت‌های دولتی می‌باشد؛ یعنی بیشتر نیروی کار آن در استخدام دولت است. در دهه ۱۹۹۰، حزب کمونیست حاکم Cuba برای رونق اقتصادی، تشکیل تعاونی‌های کارگری و خوداشتغالی را تشویق کرد و در اواخر دهه ۲۰۱۰، حقوق مالکیت خصوصی و بازار آزاد به همراه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی توسط قانون اساسی ۲۰۱۸ به کوبا اعطا شد.همچنین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش‌های مختلف اقتصادی Cuba قبل از سال ۲۰۱۸ دچار افزایش شد. تا سال ۲۰۰۰، اشتغال در بخش دولتی این کشور ۷۶ درصد و اشتغال در بخش خصوصی (عمدتاً خوداشتغالی) ۲۳ درصد بود. سرمایه‌گذاری نیز درCuba محدود بوده و نیازمند تایید دولت هستند.

در سال ۲۰۱۹، این کشور در رتبه ۷۰ از ۱۸۹ کشور در شاخص توسعه انسانی، در رده توسعه انسانی بالا قرار گرفت. تا سال ۲۰۱۲، بدهی عمومی Cuba 35.3 درصد از تولید ناخالص داخلی، تورم (CDP) 5.5 درصد و رشد تولید ناخالص داخلی ۳ درصد بود. همچنین قابل‌ذکر است که کوبایی‌ها یارانه‌های آموزشی، مراقبت‌های بهداشتی و غذا را با یارانه دولتی دریافت می‌کنند.در زمان انقلاب کوبا ۱۹۵۳-۱۹۵۹، در دوران رژیم دیکتاتوری نظامی Fulgencio Batista، تولید ناخالص داخلی سرانه Cuba در رتبه هفتم در ۴۷ اقتصاد آمریکای لاتین قرار داشته و توزیع درآمد آن در مقایسه با سایر کشورهای آمریکای لاتین مطلوب بود. بااین‌حال، نابرابری‌های اجتماعی عمیقی بین شهر و روستا و بین سفیدپوستان و سیاه‌پوستان وجود داشت و اقتصاد Cuba با مشکل تجارت و بیکاری روبه‌رو بود.

 

 

بین سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۵، این کشور نرخ رشد پایدار بالایی را تجربه کرد. طبق گفته Claes Brundenius، “کوبا از نظر ارضای نیازهای اساسی (به‌ویژه آموزش و بهداشت) بسیار خوب عمل کرده است” و “در واقع این کشور از دستورالعمل بانک جهانی از دهه ۱۹۷۰ پیروی می‌کرد: توزیع مجدد با رشد.در طول جنگ سرد، اقتصاد کوبا به‌شدت به یارانه‌های اتحاد جماهیر شوروی وابسته بود که در مجموع ۶۵ میلیارد دلار از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ ارزش داشت (بیش از سه برابر کل کمک اقتصادی ایالات‌متحده به آمریکای لاتین از طریق اتحاد برای پیشرفت)، به طور متوسط ​​۲.۱۷ میلیارد دلار در سال.با وجود اینکه یارانه‌های عظیم اتحاد جماهیر شوروی بودجه هنگفت دولتی این کشور را فراهم کرد، اما اقتصاد کوبا را پیشرفته‌تر و پایدارتر نکرد. در سال ۱۹۵۹ و اوایل دهه ۱۹۶۰ توسط اقتصاددانان، این کشور به‌عنوان “اقتصاد صادراتی آمریکای لاتین نسبتاً توسعه‌یافته” توصیف شد؛ ساختار اقتصادی اساسی Cuba بین آن زمان تا ۱۹۹۰ تغییر بسیار کمی داشت.

اقتصاد کوبا در چند کالای بسیار یارانه‌ای که توسط کشورهای بلوک شرق ارائه می‌شد، ناکارآمد و بیش‌ازحد تخصصی بود. پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، تولید ناخالص داخلی Cuba بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۳ به میزان ۳۳ درصد کاهش یافت که بخشی از آن به دلیل از دست دادن یارانه‌های شوروی و سقوط قیمت شکر در اوایل دهه ۱۹۹۰ بود.این دوره از رکود و افول اقتصادی به دوره ویژه معروف است. درنهایت اقتصاد کوبا در اوایل دهه ۲۰۰۰ به دلیل ترکیبی از آزادسازی حاشیه‌ای اقتصاد و یارانه‌های سنگین دولت ونزوئلا که نفت کم‌هزینه و یارانه‌های دیگر به ارزش سالانه ۱۲ درصد تولید ناخالص داخلی Cuba را در اختیار این کشور قرار می‌داد، دچار بهبود شد.

 

 

بخش های اقتصادی کوبا

در بخش بالا مباحثی را درباره اقتصاد کوبا در اختیار شما قرار دادیم تا به‌طورکلی شرایط اقتصادی این کشور به دستتان بیاید. در ادامه نیز قصد داریم بخش‌های کشورCuba که به نحوی تأثیری در اقتصاد آن ایفا می‌کنند را مورد بررسی قرار دهیم.

❖    تولید انرژی

تا سال ۲۰۱۱، ۹۶ درصد برق کوبا از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شد. پنل‌های خورشیدی در برخی مناطق روستایی برای کاهش خاموشی و استفاده از نفت سفید معرفی گردیده و شهروندان این کشور تشویق شدند تا برای کاهش مصرف، لامپ‌های ناکارآمد را با مدل‌های جدیدتر تعویض کنند که این اقدام تعرفه برق استفاده ناکارآمد را کاهش داد.

در سال ۲۰۰۷، کوبا حدود ۱۶.۸۹ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده و ۱۳.۹۳ میلیارد کیلووات ساعت بدون صادرات یا واردات، مصرف نمود. در یک برآورد در سال ۱۹۹۸، ۸۹.۵۲ درصد از انرژی تولیدی این کشور را سوخت فسیلی، ۰.۶۵ درصد برق‌آبی و ۹.۸۳ درصد دیگر تولیدات تشکیل داده بوده است.

در هر دو برآورد سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ نیز Cuba 62100 بشکه در روز نفت تولید می‌کرد و ۱۷۶۰۰۰ بشکه در روز با ۱۰۴۸۰۰ بشکه واردات و همچنین ۱۹۷۳۰۰۰۰۰ بشکه ذخایر نفت مصرف می‌کرد. ونزوئلا منبع اصلی نفت این کشور است. در سال ۲۰۱۷ نیز Cuba حدود ۱۱۸۹ میلیون متر مکعب گاز طبیعی بدون صادرات یا واردات و ۷۰.۷۹ میلیارد مترمکعب ذخایر ثابت‌شده تولید و مصرف کرده است.

❖    بخش انرژی

انقلاب انرژی برنامه‌ای است که توسط Cuba در سال ۲۰۰۶ اجرا شد. این برنامه بر توسعه وضعیت اجتماعی-اقتصادی کشور و انتقال کوبا به یک اقتصاد انرژی کارآمد با منابع انرژی متنوع متمرکز بود چون بخش انرژی Cuba فاقد منابع لازم برای تولید مقادیر بهینه انرژی است. یکی از مسائلی که برنامه انقلاب انرژی با آن مواجه بوده ناشی از تولید برق Cuba است که از نبود سرمایه‌گذاری و تحریم‌های تجاری مداوم تحمیل‌شده توسط ایالات‌متحده رنج می‌برد.

 

 

از این رو، مشتریان در طول بحران اقتصادی کوبا با قطعی برق از شرکت‌های انرژی مواجه شدند تا برق را حفظ کنند. علاوه بر این، یک شبکه برق منسوخ شده که توسط طوفان‌ها، آسیب دیده بود، در کوبا باعث بحران انرژی در سال ۲۰۰۴ شد و در طول انقلاب انرژی نیز همچنان یک مسئله اصلی بود.

دولت این کشور با ارائه انواع مختلف منابع انرژی به این وضعیت پاسخ داد. طبق این اقدامات ۶۰۰۰ دیزل ژنراتور کوچک، ۴۱۶ ژنراتور نفت کوره، ۸۹۳ دیزل ژنراتور، ۹.۴ میلیون لامپ رشته‌ای برای لامپ‌های کم‌مصرف، ۱.۳۳ میلیون فن، ۵.۵ میلیون زودپز برقی، ۳.۴ میلیون اجاق‌برقی پلوپز، ۰.۲ میلیون پمپ آب برقی خانگی، ۲۲۰۰۰۰ لامپ برقی؛ و ۰.۱ میلیون تلویزیون بین مناطق توزیع شد.

❖    کشاورزی

Cuba نیشکر، تنباکو، مرکبات، قهوه، برنج، سیب‌زمینی، لوبیا و دام تولید می‌کند ولی از سال ۲۰۱۵، این کشور حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد غذای خود را وارد کرده است.

❖    صنعت

تولید صنعتی تقریباً ۳۷٪ از تولید ناخالص داخلی Cuba یا ۶.۹ میلیارد دلار آمریکا را تشکیل داده و ۲۴٪ از جمعیت یا ۲,۶۷۱,۰۰۰ نفر را در دهه‌های گذشته استخدام کرده است. افزون بر این‌ها افزایش قیمت شکر در سال ۲۰۰۹ سرمایه‌گذاری و توسعه فرآوری شکر را در این کشور تحریک کرده و همچنین صنعت بیوتکنولوژی و داروسازی نیز در آن اهمیت پیدا کرد.

از جمله محصولاتی که توسط کوبا در سطح بین‌المللی فروخته می‌شود می‌توان به واکسن‌هایی علیه پاتوژن های مختلف ویروسی و باکتریایی اشاره کرد. این کشور همچنین کارهای پیشگامانه‌ای درزمینهٔ توسعه داروهای درمان سرطان انجام داده است.

❖    خدمات

 تاثیر بخش خدمات بر اقتصاد کوبا از طریق موارد مختلفی بوده اما بیشترین تاثیر را خدمات گردشگری بر اقتصاد این کشور داشته است. در ادامه به بررسی بیشتر این بخش پرداخته‌ایم.

⮚    گردشگری

در اواسط دهه ۱۹۹۰، گردشگری از شکر که پایه اصلی اقتصاد کوبا بوده و به‌عنوان منبع اصلی ارز شناخته می‌شد، پیشی گرفت. از همین رو هاوانا منابع قابل‌توجهی را برای ساخت تأسیسات توریستی و بازسازی سازه‌های تاریخی اختصاص داد.

طی این اقدامات در سال ۱۹۹۹ حدود ۱.۶ میلیون گردشگر از Cuba دیدن کردند که حدود ۱.۹ میلیارد دلار درآمد ناخالص داشته است. این روند روبه رشد گردشگری ادامه‌دار شده و در سال ۲۰۰۰، ۱۷۷۳۹۸۶ بازدیدکننده خارجی وارد Cuba شدند و درآمد حاصل از گردشگری به ۱.۷ میلیارد دلار آمریکا رسید. تا سال ۲۰۱۲ نیز حدود ۳ میلیون بازدیدکننده سالانه نزدیک به ۲ میلیارد پوند برای اقتصاد این کشور سود به ارمغان آوردند.

رشد گردشگری، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشته و منجر به گمانه‌زنی در مورد ظهور یک اقتصاد دو لایه و تقویت وضعیت آپارتاید توریستی شد. این وضعیت با هجوم دلار در دهه ۱۹۹۰ تشدید شد و به‌طور بالقوه یک اقتصاد دوگانه مبتنی بر دلار (واحد پول گردشگران) از یک‌سو و پزو از سوی دیگر ایجاد کرد.

به‌گونه‌ای که تهیه کالاهای وارداتی کمیاب و حتی برخی از تولیدات محلی، مانند رام و قهوه در فروشگاه‌های دلاری ممکن بود اما این کالاها با قیمت پزو به‌سختی یافت می‌شد و یا در دسترس نبود. در نتیجه، کوبایی‌هایی که فقط در اقتصاد پزو درآمد کسب می‌کردند، خارج از بخش توریستی، در وضعیت بدی قرار گرفته و کسانی که بر اساس صنعت خدمات درآمد دلاری داشتند، شروع به زندگی راحت‌تر کردند. این امر، شکاف بین استانداردهای زندگی مادی کوبایی‌ها را افزایش داده و با سیاست‌های سوسیالیستی بلندمدت دولت این کشور در تضاد بود.

 نقش سرمایه گذاری خارجی و تجارت در اقتصاد کوبا

اگر اندکی با مسائل اقتصادی آشنایی داشته باشید حتما میدانید که روابط تجاری نقش زیادی را در بهبود اقتصاد یک منطقه ایفا می‌کنند. درباره این روابط تجاری در کشور Cuba نیز باید بگوییم که هلند بیشترین سهم صادرات این کشور (۲۴ درصد) را دریافت می‌کند که ۷۰ تا ۸۰ درصد آن از طریق Indiana Finance BV، شرکتی متعلق به خانواده Van’t Wout است که روابط شخصی نزدیک با فیدل کاسترو دارند.

این روند را می‌توان در سایر جوامع استعماری کارائیب با روابط سیاسی مستقیم با اقتصاد جهانی نیز مشاهده کرد. در حوزه واردات نیز شریک اصلی واردات کوبا ونزوئلا می‌باشد و دومین شریک تجاری بزرگ این کشور، کانادا است که ۲۲ درصد از بازار صادرات Cuba را در اختیار دارد.

همچنین به دلیل نقش مثبت سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد یک کشور، کوبا شروع به جذب سرمایه‌گذاری خارجی در دوره ویژه کرد. برای شروع کار سرمایه‌گذاران خارجی ملزم بودند که با دولت این کشور سرمایه‌گذاری مشترک تشکیل دهند؛ تنها استثناء این قاعده ونزوئلایی‌ها بودند که به دلیل توافق بین Cuba و ونزوئلا می‌توانستند مالکیت ۱۰۰٪ در مشاغل را داشته باشند.

طی اقدامات انجام گرفته برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی، مقامات این کشور در اوایل سال ۱۹۹۸ اعلام کردند که ۳۳۲ سرمایه‌گذاری مشترک آغاز شده است. بسیاری از این سرمایه‌گذاری‌ها وام‌ها یا قراردادهایی برای مدیریت، عرضه یا خدمات بودند که معمولا سرمایه‌گذاری سهام در اقتصادهای غربی محسوب نمی‌شوند.

 

 

از سال ۲۰۱۴، اقتصاد برنامه‌ریزی شده این کشور، مانع از تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی شد. در این مرحله، دولت کنترل شدید سرمایه و مبادله را حفظ کرد و در سال ۲۰۱۷، Cuba رکورد ۲ میلیارد سرمایه‌گذاری خارجی را گزارش نمود.

همچنین گزارش شد که سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور از سال ۲۰۱۴ به‌طور چشمگیری افزایش ‌یافته است. در سپتامبر ۲۰۱۹، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر سه‌روزه خود به کوبا اعلام کرد که اتحادیه اروپا متعهد به کمک به این کشور برای توسعه اقتصاد خود است.

ارزهای کوبا و تأثیر آنها در اقتصاد این کشور

از سال ۱۹۹۴ تا ۲۰۲۱، Cuba دو ارز رسمی داشت: پزو ملی (CUP) و پزو قابل تبدیل (CUC) که در زبان گفتاری اغلب به آن دلار می‌گویند. بااین‌حال، در ژانویه ۲۰۲۱، فرآیند یکسان‌سازی ارز که مدت‌ها مورد انتظار بود آغاز شد و به شهروندان کوبایی شش ماه فرصت داده شد تا CUC های باقی‌مانده خود را با نرخ یک به هر ۲۴ CUP مبادله کنند.

در سال ۱۹۹۴ در اختیار داشتن و استفاده از دلار آمریکا در این کشور قانونی شده بود و تا سال ۲۰۰۴ این ارز به‌طور گسترده در کشور Cuba مورد استفاده قرار می‌گرفت. به این ترتیب، استاندارد زندگی بین افرادی که به دلار دسترسی داشتند و افرادی که به دلار دسترسی نداشتند، متفاوت بود.

همچنین مشاغلی که می‌توانستند حقوق دلاری یا انعام کسب‌وکار خارجی و گردشگران دریافت کنند بسیار مطلوب شده بودند. ملاقات با پزشکان، مهندسان، دانشمندان و دیگر متخصصان شاغل، در رستوران‌ها یا به‌عنوان راننده تاکسی در کوبا امری عادی شده بود.

باوجود همه این‌ها، در واکنش به تحریم‌های اقتصادی شدیدتر توسط ایالات‌متحده و ازآنجایی‌که مقامات از بهبود اقتصادی کوبا راضی بودند، دولت این کشور در اکتبر ۲۰۰۴ تصمیم گرفت دلار آمریکا را از گردش خارج کند و به‌جای آن، پزو قابل‌تبدیل ایجاد کرد.

اگرچه در سطح بین‌المللی این ارز معامله نمی‌شد، اما ارزش آن با دلار آمریکا ۱:۱ بود. برای تبدیل پول نقد از دلار آمریکا به پزو قابل‌تبدیل، ۱۰ درصد هزینه اضافه در نظر گرفته شد که برای سایر ارزها اعمال نمی‌شد. این اقدامات به‌عنوان تشویقی برای گردشگران برای آوردن ارزهایی مانند یورو، پوند استرلینگ یا دلار کانادا به کوبا عمل می‌کردند و همچنین تعداد فزاینده‌ای از مناطق توریستی یورو را می‌پذیرفتند.

ارتباط اقتصاد کوبا با ونزوئلا

Cuba و ونزوئلا قراردادهایی دارند که بر اساس آن، ونزوئلا نفت ارزان را در ازای کمک پزشکان کوبایی در سیستم مراقبت‌های بهداشتی خود تأمین می‌کند. از سال ۲۰۱۵، Cuba دارای سومین تعداد پزشکان سرانه در سراسر جهان (پس از موناکو و قطر) بوده و ده‌ها هزار پزشک را به‌عنوان کمک و برای کسب شرایط تجاری مطلوب به کشورهای دیگر می‌فرستد.

از دیدگاه اقتصادی، Cuba بسیار بیشتر از آنکه ونزوئلا به آن وابسته باشد به ونزوئلا وابسته است. تا سال ۲۰۱۲، ونزوئلا ۲۰.۸ درصد از تولید ناخالص داخلی Cuba را به خود اختصاص داده بود و این در حالی است که کوبا تنها حدود ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی ونزوئلا را ازآن خود کرده بود.

 

 

به دلیل این اتکا و به موجب بحران اقتصادی اخیر در ونزوئلا، با تورم نزدیک به ۸۰۰ درصد و کاهش ۱۹ درصدی تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۶، Cuba مبلغ پرداختی خود را دریافت کرده و همچنین نفت یارانه سنگینی را نیز دریافت نمی‌کند. به همین دلیل این کشور با کاهش بیشتر بودجه در برنامه سال‌های آینده روبه‌رو شده است.

سخن پایانی با وانیکس

اطلاع درباره شرایط اقتصادی کشورهای مختلف می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش آگاهی ما گذاشته و موجب شود برای سرمایه‌گذاری و تجارت یک منطقه مناسب را انتخاب نماییم. از همین رو، ما در یک سری از مقالات وبلاگ وانیکس تصمیم گرفته‌ایم کاربرانمان را با وضعیت اقتصادی برخی مناطق آشنا نماییم تا از این رو کمکی به آنان کرده باشیم. امیدواریم خواندن این مقالات برایتان موثر واقع شود.