در این مقاله قصد داریم به سوال اقتصاد انرژی چیست، پاسخ دهیم. یعنی بررسی کنیم که این شاخه از دانش دارای چه ویژگی‌هایی است، هدف آن چیست، چه چیزی را مطالعه کرده و کاربردهای آن کدام است؛ پس اگر برای شما هم این سوال ایجاد شده که اقتصاد انرژی چیست و با چه چیز سر و کار دارد، تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
فهرست مطالب اقتصاد انرژی چیست:
- تعریف اقتصاد انرژی
- مسائل و کاربردهای عرضه انرژی
- رشد اقتصادی و تاثیر آن بر انرژی
- حرف آخر
تعریف اقتصاد انرژی
اولین کار برای شناخت هر مفهومی به طور عام، ارائه تعریفی ابتدایی از آن است. در اینجا می‌خواهیم اول یک تعریف ابتدایی از این شاخه از علم ارائه دهیم و سپس به سراغ بررسی ویژگی‌های آن برویم. بنا به تعریف، اقتصاد انرژی یکی از شاخه‌های علمی است که به بررسی عرضه و تقاضای انرژی می‌پردازد. از نظر آکادمیک، اقتصاد انرژی را زیرمجموعه‌ای از علم اقتصاد به حساب می‌آورند.
موضوعات مورد توجه این شاخه از علم اقتصاد، علاوه بر اینکه از مباحث خود اقتصاد مثل اقتصاد سنجی، اقتصاد محیط زیست، اقتصاد خرد و کلان و البته اقتصاد منابع استفاده می‌کند، بلکه با دیگر شاخه‌های علوم و مهندسی مثل زمین شناسی، مهندسی انرژی، بوم شناسی و سیاست نیز سر و کار دارد؛
پس به طور کلی می‌توان در جواب سوال اقتصاد انرژی چیست پاسخ داد که یک حوزه میان رشته‌ای است که با چگونگی عرضه انرژی و مسائل مربوط به تقاضای آن سر و کار دارد. در ادامه هر کدام از محورهای مورد بررسی اقتصاد انرژی را به طور جدا معرفی کرده و کاربردها و اهدافی که این شاخه از دانش دارد را به طور جزئی بررسی می‌کنیم.
مسائل و کاربردهای عرضه انرژی
بررسی عرضه انرژی، یکی از مهمترین مسائل اقتصاد انرژی است که چالش‌ها و کاربردهای خاص خود را دارد. بحث عرضه انرژی بیشترین ارتباط را با اقتصاد سنجی و مهندسی انرژی را دارد. بررسی پتانسیل‌های استخراج انرژی به روش‌های خورشیدی، بادی، انرژی زمین گرمایی از جمله موضوعات اصلی این قسمت از اقتصاد انرژی است. به علت اینکه انرژی ذاتا پایان‌پذیر است؛ پس ارزش آن در چرخه عرضه و ذخیره‌سازی به نحوی متفاوت از دیگر کالاها بررسی می‌شود.
چالش امروزی این شاخه از اقتصاد انرژی تعیین چگونگی ارزش انرژی و یافتن راهی برای جلوگیری از هدررفت آن است. کاربردهای آن نیز در بحث یافتن پتانسیل و توجیه اقتصادی استفاده از اشکال مختلف انرژی دیده می‌شود. پس در جواب اینکه اقتصاد انرژی چیست باید گفت یکی از موضوعاتش بررسی چگونگی عرضه انرژی است.
تقاضای انرژی و چالش های آن
باید روی بخش دیگری از موضوعات مورد مطالعه اقتصاد که تقاضای انرژی نام دارد تمرکز کنیم. با اینکه عرضه انرژی موضوعی وابسته به محیط است، اما تقاضای انرژی یک مسئله اجتماعی است چرا که تمام کشورهای دنیا نیازمند انرژی هستند. تا حدی که تمام مدل‌های اقتصادی جهان امروزی بر اساس فاکتور انرژی نوشته می‌شوند.
مسائل پیش روی این بخش از اقتصاد انرژی شامل یافتن رابطه تقاضای انرژی و توسعه یافتگی، سایست‌های مدیریت تقاضای انرژی، ارتباط میان رشد اقتصادی و تقاضای انرژی است. کاربردهای آن نیز هنگام نوشتن الگوی پیشرفت اقتصادی یا بستن بودجه کشورها دیده می‌شود؛ چرا که یکی از عناصر کلیدی در چگونگی مدیریت اقتصادی کشورها انرژی است.
بازارهای انرژی
از دیگر حوزه‌های مورد مطالعه این نوع اقتصاد، بازارهای انرژی است. بازار انرژی صحنه‌ای است که در آن عرضه و تقاضای انرژی رخ می‌دهد. مسائل پیش روی بازار به شدت به نوع انرژی مورد نظر بستگی دارد. مثلا بازار انرژی هسته‌ای کاملا به شرایط سیاسی کشورهای طرف عرضه و تقاضا، اوضاع منطقه‌ای کشورها و چگونگی عرضه انرژی بستگی دارد. این بخش در بحث ایجاد دهکده جهانی و برق آزاد برای همه کشورها کاربرد دارد، اما با چالش‌هایی مثل انتقال تکنولوژی، متغیرهای کنترل‌کننده بازار انرژی جهانی، چگونگی توزیع انرژی های مختلف و سهم هر کشور در عرضه و تقاضای آن روبه‌رو است.
کارایی انرژی
از دیگر مباحث بسیار مهم در اقتصاد انرژی، مسئله کارایی انرژی است. کارایی انرژی به طور کلی این موضوع را بررسی می‌کند که هزینه عرضه یک انرژی آیا به صرفه هست یا خیر؟ مثلا با وجود نیروگاه‌های متداول برای تولید برق، آیا به صرفه است که تمام سیستم برقی یک شهر را با سلول خورشیدی تامین کرد؟ از جمله کلی‌ترین چالش‌های پیش روی، بررسی هزینه‌های انجام شده برای جایگزینی انرژی‌های تجدیدناپذیر مثل انرژی خورشیدی و بادی با انرژی‌های تجدیدپذیر است؛
اگر بر فرض یک کشور تخمین بزند که در آینده به خاطر کاهش نفت هزینه واردات آن به داخل کشور بیشتر از راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی می‌شود؛ پس باید بتواند یک برنامه‌ریزی در جهت کارایی انرژی انجام داده و این پروسه جایگزینی را به بهینه‌ترین شکل ممکن انجام دهد. همچنین از مهمترین کاربردهای آن برنامه‌ریزی برای کاهش روند گرم شدن زمین و جایگزینی انرژی کاراتر به جای سوخت‌های فسیلی است.
محیط زیست
شاید یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی اقتصاد انرژی بعد از خطر تمام شدن انرژی‌های تجدیدناپذیر، مسائل و چالش‌های زیست محیطی تامین انرژی باشد. همه ما می‌دانیم که بعد از انقلاب صنعتی، استفاده از زغال سنگ به عنوان اصلی‌ترین منبع انرژی، ضررهای جبران ناپذیری به طبیعت زده شد.
یکی از نتایج آن سوراخ شدن لایه ازن است. دیگر مضراتش که منجر به نابودی تعداد زیادی از گونه‌های جانوری، کاهش پوشش جنگلی و خشک شدن بعضی رودخانه‌ها است که تقریبا غیر قابل جبران هستند؛ پس بسیار مهم است که ما از چه منبع انرژی‌ای استفاده کنیم که به طبیعت ضرر نزند.
به همین دلیل مفهومی به نام انرژی پاک ایجاد شده است که از دیگر موضوعاتی است که در پاسخ اقتصاد انرژی چیست گفته می‌شود. هر انرژی‌ای که در نهایت منجر به خسارت به طبیعت شود و عموما تجدید پذیر هم هستند را انرژی پاک مینامند. انرژی زمین گرمایی، انرژی بادی، انرژی خورشیدی، انرژی امواج دریا و … از جمله انرژی‌های پاکی هستند که باید جایگزین سوخت‌های فسیلی گردند. اما این جایگزینی به نحوی که بهینه باشد موضوعی است که در اقتصاد انرژی بررسی می‌شود.
رشد اقتصادی و تاثیر آن بر انرژی
همانطور که انرژی یک فاکتور بسیار مهم و تاثیرگذار بر اقتصاد است، رشد اقتصادی نیز تاثیری مهم بر نوسانات بازار انرژی دارد. یکی از مثال‌های بسیار جالب که همواره مورد مطالعه اقتصاددانان قرار گرفته و می‌گیرد، ظهور رشد اقتصادی دو کشور هند و چین و تاثیر آن بر افزایش بهای نفت است.
بعد از اینکه دو کشور چین و هند به شدت رشد اقتصادی را در مدتی کوتاه تجربه کردند، تقاضای سنگین‌شان برای واردات انرژی باعث شد که بهای نفت در مدت کوتاهی رشد فراوانی را تجربه کند.
از سویی همین افزایش باعث می‌شود رقبای نوظهور اقتصادی دیگر از رشد سریع جا مانده و دچار رشد اقتصادی کمتری شوند؛ پس انرژی بر روی رشد اقتصادی تاثیری غیر قابل انکار داشته و نیز بر تغییرات بهای انرژی تاثیرگذار است. از کاربردهای آن، بررسی بازار انرژی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی کشورهای مختلف و پیش‌بینی جهت قدرت‌های اقتصادی و نوظهور جهان است.
حرف آخر
در این مقاله سعی کردیم که به سوال اقتصاد انرژی چیست، پاسخ دهیم. این تلاش ما را به سمتی برد که وادار شدیم به صورت جزئی به بررسی مفاهیم و حوزه‌های مختلفی که پیش روی این شاخه از علم است، بپردازیم. همانطور که دیدیم شناخت اقتصاد انرژی یکی از فاکتورهای بسیار مهم در پیش‌بینی آینده، تعیین سیاست‌های مالی کشورها، چگونگی حل مسائل مربوط به انرژی پاک و محیط زیستی، بررسی چگونگی بودجه‌بندی، تعیین سیاست‌های کلان برای عرضه و تقاضای انرژی محسوب می‌شود.
همچنین دیدیم که این شاخه از دانش تنها با خود مفاهیم اقتصادی سروکار ندارد، بلکه دیگر شاخه‌های علمی مثل مهندسی انرژی، زمین شناسی، بوم شناسی و علم سیاست را هم بررسی می‌کند؛ پس به طور خلاصه جایگاه اقتصاد انرژی در میان شاخه‌های مختلف علوم، جایگاهی بسیار با اهمیت است.
